Đẩy mạnh công tác giáo dục hướng nghiệp, phân luồng trong giáo dục gắn với nhu cầu của xã hội

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn tặng bằng khen bộ trưởng cho học sinh. 

TẦM QUAN TRỌNG CỦA CÔNG TÁC GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP, PHÂN LUỒNG

Giáo dục hướng nghiệp trong trường phổ thông có mục đích chung là hình thành khả năng tự chủ trong việc lựa chọn nghề của học sinh trên cơ sở của sự phù hợp giữa năng lực, hứng thú sở thích cá nhân với nhu cầu sử dụng lao động trong các hoạt động đa dạng của đời sống xã hội. Thực hiện được mục đích này, công tác giáo dục hướng nghiệp sẽ góp phần nâng cao hiệu quả lao động xã hội và làm tốt công tác phân luồng học sinh phổ thông đi học giáo dục nghề nghiệp. Công tác hướng nghiệp là một hệ thống những biện pháp tâm lý-giáo dục nhằm đánh giá toàn bộ năng lực thể chất và trí tuệ của thanh thiếu niên, đối chiếu với các năng lực đó với những yêu cầu do nghề nghiệp đặt ra đối với người lao động, có tính đến nhu cầu nhân lực của địa phương và xã hội, trên cơ sở đó người làm công tác hướng nghiệp sẽ có những tư vấn, lời khuyên về chọn nghề, chọn ngành có căn cứ khoa học, loại bỏ những trường hợp may rủi, thiếu chín chắn giúp định hướng học sinh chọn đúng nghề nghiệp theo năng lực của bản thân.

Công tác giáo dục hướng nghiệp, định hướng phân luồng học sinh phổ thông trong nhà trường phổ thông có vai trò quan trọng, là một hoạt động không thể thiếu được ở các trường phổ thông nhằm giúp học sinh nâng cao sự hiểu biết về nghề nghiệp và chính bản thân học sinh để có thể định hướng đúng đắn và đưa ra quyết định chọn ngành, chọn nghề nghiệp phù hợp. Trong những năm qua, công tác giáo dục hướng nghiệp, phân luồng học sinh trong nhà trường phổ thông đã được sự quan tâm, chỉ đạo thường xuyên của các cấp quản lý giáo dục; bước đầu đã có sự phối hợp giữa nhà trường, doanh nghiệp, chuyên gia trong tư vấn hướng nghiệp cho học sinh góp phần tạo sự chuyển biến trong nhận thức của người học, gia đình và xã hội đối với việc chọn nghề, chọn ngành, huy động ngày càng nhiều số lượng học sinh sau phổ thông tham gia thị trường lao động.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác hướng nghiệp học sinh trong trường phổ thông trong thời gian qua còn tồn tại nhiều bất cập, hạn chế như chưa thực hiện hết chức năng của giáo dục hướng nghiệp; chưa tạo ra sự khác biệt về chất cả trên bình diện thái độ nghề nghiệp lẫn hiểu biết nghề nghiệp, đặc biệt là chưa phát triển được năng lực lựa chọn nghề nghiệp phù hợp của từng học sinh dựa trên sự hiểu biết rõ về năng lực của bản thân và hiểu biết những yêu cầu cốt yếu của nghề mà người học định chọn. Công tác phân luồng học sinh phổ thông đi học giáo dục nghề nghiệp chưa đẩy mạnh được phân luồng, tỷ lệ phân luồng trong những năm qua cả nước còn thấp, học sinh sau trung học chủ yếu mong muốn đi học đại học.

NGUYÊN NHÂN CÔNG TÁC GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP, PHÂN LUỒNG CHƯA HIỆU QUẢ 

Nguyên nhân từ công tác giáo dục hướng nghiệp ở các nhà trường phổ thông: Công tác hướng nghiệp trong các trường phổ thông chưa được quan tâm đúng mức, nhiều trường, nhiều giáo viên bỏ ngỏ công tác này nhất là giáo dục hướng nghiệp qua môn học và tư vấn hướng nghiệp. Nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục hướng nghiệp trong trường phổ thông qua môn học Công nghệ ở các cấp học hiện nay tuy đã theo đúng chương trình môn học giáo dục phổ thông, nhưng do điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị dạy học của các nhà trường còn nhiều hạn chế nên việc thực hành còn ở mức độ khiêm tốn. Trong quá trình giảng dạy, giáo viên ít chú ý đến việc lồng ghép chương trình môn Công nghệ với chương trình môn học khác; khả năng thực hành kỹ thuật và vận dụng kiến thức, kỹ năng nghề vào thực tế sản xuất, đời sống của học sinh nhìn chung là yếu dẫn đến chất lượng dạy và học nghề phổ thông hiệu quả không cao, học nghề vì thế dường như chỉ để biết, mang nặng tính hình thức, đối phó.

Cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân đã có sự phân luồng trong giáo dục, xong vẫn chưa thực hiện triệt để, chưa định hướng cụ thể phân luồng đi từ cấp học, bậc học nào để giúp cho việc phân luông trong giáo dục phù hợp theo thực tế của từng vùng miền, từng nhà trường. Sự chỉ đạo sát sao của các cấp đối với các nhà trường còn chưa thật tốt, không giám sát thường xuyên, mới chỉ cập nhật số liệu từ báo cáo định kỳ của các nhà trường nên không thể tránh khỏi bệnh thành tích. Chế độ, chính sách đãi ngộ thỏa đáng đối với những giáo viên thực hiện công tác hướng nghiệp còn chưa đủ mạnh. Đội ngũ cán bộ, giáo viên làm công tác giáo dục hướng nghiệp trong các trường phổ thông chủ yếu là kiêm nhiệm, chưa được đào tạo chuyên trách, chính quy, chậm ứng dụng công nghệ thông tin vào trong các hoạt động giảng dạy, sự hiểu biết sâu về ngành, nghề của giáo viên còn hạn chế. Thiếu cơ chế thu hút doanh nghiệp tham gia và hoạt động hướng nghiệp, phân luồng trong giáo dục. Việc phối hợp giữa nhà trường và cơ sở đào tạo, doanh nghiệp nhằm huy động các nguồn lực xã hội cho phát triển công tác hướng nghiệp, phân luồng trong giáo dục chưa tốt, thiếu chặt chẽ.

Nguyên nhân từ các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, mặc dù có quan tâm nhưng chưa đẩy mạnh đổi mới công tác tuyển sinh về thu hút học sinh sau trung học đi học giáo dục nghề nghiệp. Chương trình đào tạo trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp liên thông với giáo dục đại học còn bất cập, chưa tạo điều kiện cho người học được học tập suốt đời, chuyển đổi ngành nghề đào tạo. Cơ sở vật chất của nhiều cơ sở giáo dục nghề nghiệp còn lạc hậu, thiếu đầu tư để phù hợp với thực tiễn.

Nguyên nhân từ nhận thức của học sinh và cộng đồng, xã hội về giáo dục hướng nghiệp và phân luồng trong giáo dục chủ yếu dựa vào cảm tính, hứng thú, sở thích cá nhân mà ít tính tới năng lực bản thân và đặc điểm công việc. Học sinh chủ yếu lựa chọn các ngành mà các em cho rằng có thu nhập cao lại nhàn nhã (như kinh tế, tài chính, ngân hàng, kế toán…); học sinh không căn cứ vào năng lực cá nhân, điều kiện gia đình, không chú ý đúng mức đến những nhu cầu của thị trường lao động trong việc chọn nghề, chọn ngành và chọn trường. Hệ thống thông tin thị trường lao động và thông tin về nhu cầu lao động của các ngành nghề còn hạn chế, thiếu cập nhật; tình trạng trọng bằng cấp trong lựa chọn, tuyển dụng đối với nhiều ngành còn nặng nề; sự kết hợp giữa nhà trường và gia đình trong việc tư vấn định hướng nghề nghiệp cho học sinh hiệu quả chưa cao. Trong đa số phụ huynh và xã hội tâm lý khoa bảng, bằng cấp còn khá nặng nề. Nhiều phụ huynh chỉ muốn con em tiếp tục học trung học phổ thông và học tiếp lên đại học, cao đẳng chứ không muốn cho con em đi học giáo dục thường xuyên, trung cấp mặc dù học lực của con em họ còn yếu, kém. Công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức, sự hiểu biết về phân luồng trong học sinh, phụ huynh chưa được đúng, đầy đủ và thực hiện thông suốt, nhiều phụ huynh không đồng tình ủng hộ với cách làm phân luồng trong giáo dục hiện nay.

TIẾP TỤC ĐẨY MẠNH GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP, PHÂN LUỒNG

Để nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp, phân luồng trong giáo dục theo đúng yêu cầu của Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI: ”Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh… Bảo đảm cho học sinh có trình độ trung học cơ sở (hết lớp 9) có tri thức phổ thông nền tảng, đáp ứng yêu cầu phân luồng mạnh sau trung học cơ sở; trung học phổ thông phải tiếp cận nghề nghiệp và chuẩn bị cho giai đoạn học sau phổ thông có chất lượng”; và Nghị quyết số 44/NQ-CP: “Triển khai phân luồng và định hướng nghề nghiệp ở giáo dục phổ thông”; Quyết định số 522/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018 – 2025”; Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng: “Đẩy mạnh giáo dục kỹ năng sống, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ thông tin, công nghệ số trong giáo dục-đào tạo; Tiến tới phổ cập trung học phổ thông gắn với phân luồng trong giáo dục; Chuẩn bị nguồn nhân lực cho chuyển đổi số, phát triển kinh tế số, xã hội số”;

Thực hiện mục tiêu đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp trong giáo dục phổ thông, góp phần tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về công tác phân luồng học sinh sau trung học cơ sở và trung học phổ thông vào học các trình độ giáo dục nghề nghiệp phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội của đất nước và địa phương, đáp ứng nhu cầu nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực quốc gia, hội nhập khu vực, quốc tế.

Theo đó, trong thời gian tới cần tập trung một số giải pháp sau:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức về giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh phổ thông qua việc đổi mới và tăng cường công tác thông tin, truyền thông nhằm nâng cao nhận thức của cơ quan quản lý giáo dục các cấp, các cơ sở giáo dục phổ thông, cha mẹ học sinh và học sinh cũng như các tầng lớp nhân dân về chủ trương giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông. Các địa phương cần đưa nhiệm vụ giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh phổ thông vào chủ trương, kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội. Ngành giáo dục và đào tạo cần xây dựng chuyên trang về giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh phổ thông trên hệ thống thông tin quản lý nhằm cung cấp dữ liệu chính xác về nghề nghiệp, thị trường lao động; mô tả ngành nghề và thông tin tuyển dụng, sử dụng lao động của từng ngành nghề, phù hợp với từng vùng miền, khu vực; kết nối giữa các trường phổ thông với cơ quan dự báo nhu cầu nhân lực, tổ chức hội nghề nghiệp, hội doanh nghiệp, các cơ sở giáo dục đại học, cơ sở giáo dục nghề nghiệp và các doanh nghiệp.

Thứ hai, đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục hướng nghiệp, đẩy mạnh phân luồng trong trường phổ thông qua các môn học và hoạt động giáo dục trong nhà trường gắn với việc thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông theo hướng tinh giản, hiện đại, thiết thực, phù hợp với lứa tuổi; tăng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống. Bổ sung, cập nhật các nội dung giáo dục hướng nghiệp trong các môn học và hoạt động giáo dục phù hợp với thực tiễn; tích hợp trong chương trình các môn học và hoạt động giáo dục theo định hướng giáo dục tích hợp khoa học- công nghệ-kỹ thuật-toán phù hợp với xu hướng phát triển ngành nghề quốc gia, đáp ứng thị trường lao động, chuẩn bị điều kiện đào tạo nhân lực cho cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Đa dạng hóa, vận dụng linh hoạt các hình thức tư vấn hướng nghiệp phù hợp với tâm lý, sinh lý lứa tuổi; đảm bảo học sinh được tiếp cận đầy đủ thông tin về cơ sở giáo dục nghề nghiệp, xu hướng thị trường lao động và nhu cầu sử dụng của thị trường lao động. Tăng cường phối hợp giữa các cơ sở giáo dục phổ thông, các cơ quan quản lý giáo dục với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong hoạt động giáo dục hướng nghiệp và thu hút học sinh trung học sau khi tốt nghiệp vào học tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp; có chính sách ưu đãi đối với người học các trình độ giáo dục nghề nghiệp. Xây dựng mô hình điểm về giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng trong giáo dục phổ thông tại một số địa phương đại diện cho các vùng kinh tế, trong đó áp dụng phương thức hướng nghiệp, phân luồng tiên tiến, có sự tham gia của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, các doanh nghiệp.

Thứ ba,  xây dựng, phát triển đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên tư vấn, nhất là phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm để làm tốt công tác giáo dục hướng nghiệp, định hướng phân luồng học sinh trong các trường phổ thông nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo. Xây dựng tài liệu đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên tư vấn làm công tác giáo dục hướng nghiệp phải được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng trong hoạt động tư vấn, có phương pháp tư vấn hiện đại với sự trợ giúp của công nghệ thông tin phù hợp với từng cấp học. Có cơ chế thu hút các nhà khoa học, các nhà quản lý, giáo viên các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, các doanh nhân thành đạt,… tham gia làm công tác tư vấn, hướng nghiệp, phân luồng học sinh phổ thông. Bổ sung, hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật, nghị định, thông tư hướng dẫn về giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh. Quan tâm học sinh dân tộc thiểu số, học sinh nghèo, học sinh thuộc diện chính sách để có biện pháp thu hút đối tượng này đi học giáo dục nghề nghiệp.

Thứ tư, tăng cường cơ sở vật chất (phòng học bộ môn, phòng tin học), trang thiết bị dạy học tiên tiến gắn với giáo dục hướng nghiệp trong giáo dục phổ thông. Có cơ chế, chính sách hỗ trợ các trung tâm giáo dục thường xuyên và trung tâm giáo dục nghề nghiệp-giáo dục thường xuyên để làm tốt công tác giáo dục hướng nghiệp, phân luồng học sinh phổ thông.

Thứ năm, huy động nguồn lực xã hội trong và ngoài nước tham gia giáo dục hướng nghiệp, định hướng phân luồng trong giáo dục. Tăng cường sự tham gia của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, doanh nghiệp trong xây dựng chương trình, tài liệu và đánh giá kết quả giáo dục hướng nghiệp đáp ứng yêu cầu thị trường lao động. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa cơ sở giáo dục phổ thông với các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp, các cơ sở sản xuất, kinh doanh nhằm khai thác, sử dụng các điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị dạy học phục vụ cho giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh phổ thông. Tăng cường công tác quản lý đối với giáo dục hướng nghiệp; hình thành bộ phận kiêm nhiệm có chức năng quản lý, theo dõi về giáo dục hướng nghiệp tại các cấp quản lý giáo dục và các cơ sở giáo dục phổ thông. Thường xuyên theo dõi, đánh giá chất lượng giáo dục hướng nghiệp, phân luồng trong giáo dục trên toàn quốc và các địa phương./.

Theo Nguyễn Thanh Hà/Tạp chí Tuyên giáo