Cải cách hành chính ở Việt Nam hướng tới một nền hành chính trong sạch, vững mạnh, hiện đại | Tạp chí Quản lý nhà nước

(Quanlynhanuoc.vn) – Cải cách hành chính để hướng tới xây dựng một nền hành chính hiệu lực, hiệu quả là mong muốn của bất kỳ Nhà nước nào. Bước vào thời kỳ đổi mới, Việt Nam đã triển khai Chương trình tổng thể cải cách hành chính tổng thể với từng giai đoạn. Bài viết thống kê lại các giai đoạn thực hiện cải cách hành chính và các kết quả tương ứng giúp cho người đọc hiểu biết tổng thể về từng giai đoạn cải cách hành chính nhà nước cũng như vai trò quản lý nhà nước trong tiến trình này.

Việt Nam đã tiến hành cải cách hành chính (CCHC) nhà nước với mục tiêu đến năm 2020 nhằm xây dựng nền hành chính trong sạch, vững mạnh, từng bước hiện đại; đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có đủ phẩm chất và năng lực; hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước (HCNN) được thiết kế gọn nhẹ, phù hợp về chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và yêu cầu xây dựng và phát triển đất nước. CCHC để hướng tới xây dựng một nền hành chính hoạt động có hiệu lực và hiệu quả là mong muốn của bất kỳ Nhà nước nào, trong đó có Việt Nam. Kể từ khi Đảng và Nhà nước ta tiến hành công cuộc đổi mới đã tiến hành chương trình CCHC. Mỗi giai đoạn đều có chương trình, mục tiêu cụ thể sát với tiến trình phát triển của đất nước.

Giai đoạn 1986 – 1995

Đây là giai đoạn xây dựng nền tảng cho CCHC. Hoạt động CCHC mặc dù vẫn được quan tâm nhưng vẫn nằm trong khuôn khổ của những cải cách nhà nước nói chung để phục vụ cho quá trình bắt đầu chuyển dịch nền kinh tế.

Giai đoạn 1995 – 2001

Cùng với Hội nghị Trung ương 8 (khóa VII) năm 1995, CCHC được xác định là trọng tâm của hoạt động cải cách nhà nước. Vai trò của CCHC đã được khẳng định với những hoạt động CCHC ngày càng đi vào chiều sâu, tác động mạnh mẽ đến đời sống xã hội, trở thành động lực thúc đẩy tiến trình đổi mới đất nước.

Giai đoạn 2001 – 2010

Để cụ thể hóa định hướng CCHC của Đảng và Nhà nước, ngày 17/9/2001, Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 136/2001/QĐ-TTg ban hành Chương trình tổng thể CCHC giai đoạn 2001 – 2010, xác lập khung pháp lý cơ bản cho các hoạt động CCHC của mọi cấp, mọi ngành trong giai đoạn 2001 – 2010. Bên cạnh mục tiêu chung là: “Xây dựng một nền hành chính dân chủ, trong sạch, vững mạnh, chuyên nghiệp, hiện đại hóa, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả theo nguyên tắc của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng; xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có phẩm chất và năng lực đáp ứng yêu cầu của công cuộc xây dựng, phát triển đất nước. Đến năm 2010, hệ thống hành chính về cơ bản được cải cách phù hợp với yêu cầu quản lý nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”.

Chương trình tổng thể cũng đã xác định 9 mục tiêu cụ thể, 5 nội dung CCHC (cải cách thể chế HCNN, cải cách tổ chức bộ máy HCNN, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức; cải cách tài chính công và hiện đại hóa nền hành chính), 7 chương trình hành động và 5 giải pháp thực hiện; đồng thời, xác định rõ trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương các cấp trong tổ chức triển khai thực hiện.

Việc thực hiện Chương trình tổng thể CCHC nhà nước giai đoạn 2001 – 2010 đã mang lại những kết quả to lớn, nâng cao chất lượng hoạt động của bộ máy HCNN trên cả 5 nội dung. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công đạt được, nền hành chính vẫn còn bộc lộ nhiều nhược điểm, chưa đáp ứng các yêu cầu của tiến trình đổi mới đang đi vào chiều sâu. Vì vậy, tiếp tục đẩy mạnh CCHC trong giai đoạn tiếp theo vẫn là yêu cầu cấp thiết.

Giai đoạn từ 2011 – 2020

Trên cơ sở đánh giá khách quan và nghiêm túc những thành tựu đạt được và những bất cập còn tồn tại trong quá trình thực hiện CCHC giai đoạn 2001 – 2010, tại Nghị quyết số 30c/NQ-CP ngày 08/11/2011, Chính phủ đã ban hành Chương trình tổng thể CCHC nhà nước giai đoạn 2011 – 2020, xác định khung pháp lý cho chiến lược CCHC trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước.

Ngay từ những năm đầu công cuộc đổi mới, Đảng và Nhà nước ta đã xác định cải cách tổ chức và hoạt động của Nhà nước là nhằm xây dựng một Nhà nước xã hội chủ nghĩa vững mạnh phục vụ cho công cuộc đổi mới. Với định hướng đó, CCHC nhà nước là để tăng cường chất lượng hoạt động của bộ máy HCNN, là công cụ sắc bén để thực hiện đổi mới. Tiếp tục thực hiện các mục tiêu chung đặt ra đối với công cuộc cải cách nền HCNN, trong giai đoạn 2011 – 2020, 3 nhiệm vụ trọng tâm của CCHC được Chính phủ xác định là: (1) cải cách thể chế HCNN; (2) xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức hành chính; (3) nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ công.

Mục tiêu cụ thể được xác định trong giai đoạn 2011 – 2020 bao gồm: (1) Xây dựng, hoàn thiện hệ thống thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nhằm giải phóng lực lượng sản xuất, huy động và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực cho phát triển đất nước. (2) Tạo môi trường kinh doanh bình đẳng, thông thoáng, thuận lợi, minh bạch nhằm giảm thiểu chi phí về thời gian và kinh phí của các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế trong việc tuân thủ thủ tục hành chính (TTHC). (3) Xây dựng hệ thống các cơ quan HCNN từ trung ương tới cơ sở thông suốt, trong sạch, vững mạnh, hiện đại, hiệu lực, hiệu quả, tăng tính dân chủ và pháp quyền trong hoạt động điều hành của Chính phủ và của các cơ quan HCNN. (4) Bảo đảm thực hiện trên thực tế quyền dân chủ của Nhân dân, bảo vệ quyền con người, gắn quyền con người với quyền và lợi ích của dân tộc, của đất nước. (5) Xây dựng đội ngũ CBCCVC có đủ phẩm chất, năng lực và trình độ, đáp ứng yêu cầu phục vụ Nhân dân và sự phát triển của đất nước.

Đánh giá thực tiễn CCHC nhà nước những năm qua, trong giai đoạn 2011 – 2020 Chính phủ xác định những nội dung cơ bản của CCHC, tập trung vào 6 nội dung chủ yếu là: (1) Cải cách thể chế HCNN: nhằm tạo ra hệ thống hành lang pháp lý cho hoạt động HCNN đầy đủ, chính xác, rõ ràng. (2) Cải cách TTHC: nhằm giải quyết mối quan hệ giữa các cơ quan nhà nước với nhau và cơ quan nhà nước với công dân và tổ chức trong xã hội theo hướng đơn giản, gọn nhẹ và công khai, minh bạch. (3) Cải cách tổ chức bộ máy HCNN: hướng tới xây dựng một bộ máy hành chính đơn giản, gọn nhẹ, vận hành thông suốt từ trung ương tới cơ sở với chức năng, nhiệm vụ giữa các cơ quan HCNN và các cấp hành chính không chồng chéo, trùng lắp. (4) Xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ CBCCVC là yếu tố cơ bản, quyết định tới hiệu lực và hiệu quả hoạt động của các cơ quan HCNN nói riêng và cả bộ máy HCNN nói riêng. Do đó, đây là một trong những nội dung được chú trọng nhất trong tiến trình CCHC ở nước ta. (5) Cải cách tài chính công: trong tổng thể CCHC có ý nghĩa quan trọng. Thực tiễn cho thấy, các giải pháp ở các lĩnh vực khác chỉ có thể được thực hiện tốt nếu gắn liền với một cơ chế tài chính minh bạch và hiệu quả. (6) Hiện đại hóa hành chính: là xu hướng không thể phủ nhận trong bối cảnh cách mạng khoa học – công nghệ phát triển mạnh mẽ hiện nay. Việc ứng dụng các thành tựu khoa học – công nghệ vào hoạt động HCNN không chỉ làm tăng năng suất lao động mà còn góp phần quan trọng làm thay đổi phương thức làm việc của cán bộ, công chức hướng tới một môi trường hành chính hiện đại.

Giai đoạn 2021 – 2030

Ngày 15/7/2021 Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 76/NQ-CP về Chương trình tổng thể CCHC nhà nước giai đoạn 2021 – 2030.

Mục tiêu chung của Chương trình tổng thể CCHC nhà nước giai đoạn 2021-2030 là: Tiếp tục xây dựng nền hành chính dân chủ, chuyên nghiệp, hiện đại, tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, có năng lực kiến tạo phát triển, liêm chính, phục vụ nhân dân, trên cơ sở những quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng về đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân trong giai đoạn 2021 – 2030.

CCHC nhà nước giai đoạn 2021 – 2030 tập trung vào 6 nội dung, cụ thể:

(1) Về cải cách thể chế. Tập trung xây dựng, hoàn thiện hệ thống thể chế của nền hành chính và nâng cao hiệu lực, hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật; xây dựng đội ngũ CBCCVC chuyên nghiệp, có năng lực, phẩm chất đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ và sự phát triển đất nước, trong đó chú trọng cải cách chính sách tiền lương; xây dựng và phát triển chính phủ điện tử, chính phủ số.

(2) Về cải cách TTHC. Cải cách quyết liệt, đồng bộ, hiệu quả quy định TTHC liên quan đến người dân, doanh nghiệp; TTHC nội bộ giữa cơ quan HCNN; rà soát, cắt giảm, đơn giản hóa điều kiện kinh doanh, thành phần hồ sơ và tối ưu hóa quy trình giải quyết TTHC trên cơ sở ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin; bãi bỏ các rào cản hạn chế quyền tự do kinh doanh, cải thiện, nâng cao chất lượng môi trường đầu tư kinh doanh, bảo đảm cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng, minh bạch; đổi mới và nâng cao hiệu quả thực hiện cơ chế “một cửa”, “một cửa liên thông” trong giải quyết TTHC. Đẩy mạnh thực hiện TTHC trên môi trường điện tử để người dân, doanh nghiệp có thể thực hiện dịch vụ mọi lúc, mọi nơi, trên các phương tiện khác nhau.

Đến năm 2030, 100% TTHC, có yêu cầu nghĩa vụ tài chính, được triển khai thanh toán trực tuyến. Tối thiểu 90% TTHC của các bộ, ngành, địa phương, có đủ điều kiện, được cung cấp trực tuyến mức độ 3 và 4, đồng thời, hoàn thành việc tích hợp, cung cấp trên cổng Dịch vụ công quốc gia. Tỷ lệ hồ sơ giải quyết trực tuyến mức độ 3 và 4 trên tổng số hồ sơ đạt tối thiểu 80%. Môi trường kinh doanh của Việt Nam được xếp vào nhóm 30 quốc gia hàng đầu.

(3) Về cải cách tổ chức bộ máy HCNN. Tiếp tục rà soát chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan HCNN các cấp, định rõ việc của cơ quan HCNN; phân định rõ mô hình tổ chức chính quyền nông thôn, đô thị, hải đảo và đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt. Tăng cường đổi mới, cải tiến phương thức làm việc nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước (QLNN) và sắp xếp, tinh gọn hệ thống tổ chức cơ quan HCNN các cấp theo quy định. Đẩy mạnh phân cấp QLNN; tăng cường rà soát, sắp xếp lại hệ thống các đơn vị sự nghiệp công lập theo hướng tinh gọn, có cơ cấu hợp lý và nâng cao hiệu quả hoạt động.

(4) Về chế độ công vụ. Xây dựng nền công vụ chuyên nghiệp, trách nhiệm, năng động và thực tài. Thực hiện cơ chế cạnh tranh lành mạnh, dân chủ, công khai, minh bạch trong bổ nhiệm, đề bạt cán bộ và tuyển dụng công chức, viên chức để thu hút người thực sự có đức, có tài vào làm việc trong các cơ quan HCNN.

(5) Về cải cách tài chính công. Đổi mới mạnh mẽ cơ chế phân bổ, sử dụng ngân sách nhà nước cho cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập gắn với nhiệm vụ được giao và sản phẩm đầu ra, nhằm nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm và thúc đẩy sự sáng tạo; nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động; kiểm soát tham nhũng tại các cơ quan, đơn vị. Đẩy mạnh thực hiện tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, đổi mới cơ chế quản lý vốn nhà nước đầu tư tại doanh nghiệp.

(6) Về xây dựng và phát triển chính phủ điện tử, chính phủ số. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số và ứng dụng các tiến bộ khoa học – công nghệ thúc đẩy hoàn thành xây dựng và phát triển chính phủ điện tử, chính phủ số, góp phần đổi mới phương thức làm việc, nâng cao năng suất, hiệu quả hoạt động của cơ quan HCNN các cấp có đủ năng lực vận hành nền kinh tế số, xã hội số, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội, quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế; nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ công cho người dân, tổ chức.

Để đạt được mục tiêu và những nội dung cải cách trên, Chương trình cũng đề ra các giải pháp cụ thể, như: tăng cường công tác chỉ đạo, điều hành việc triển khai thực hiện CCHC từ Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đến các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và Ủy ban nhân dân các cấp; đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho cán bộ, công chức, người dân, doanh nghiệp và xã hội; bố trí đủ nguồn tài chính và nhân lực cho CCHC; tăng cường kỷ luật, kỷ cương hành chính gắn với tạo động lực cải cách trong đội ngũ CBCCVC; đổi mới phương pháp theo dõi, đánh giá định kỳ kết quả thực hiện nhiệm vụ CCHC; thường xuyên đo lường sự hài lòng của người dân, tổ chức.

CCHC góp phần quan trọng nâng cao hiệu lực và hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, duy trì sự phát triển của đất nước, qua đó, hiện thực hóa mục tiêu chính trị của Đảng cầm quyền: xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Hiểu rõ từng giai đoạn thực hiện CCHC của Nhà nước giúp cho mỗi người có góc nhìn tổng thể về CCHC nhà nước theo từng tiến trình, cũng như vai trò QLNN trong từng giai đoạn gắn với mục tiêu xây dựng đất nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.