Cai Lậy (huyện) – Wikipedia tiếng Việt

Cai Lậy là một huyện thuộc tỉnh Tiền Giang, Việt Nam.

Huyện Cai Lậy nằm ở phía tây tỉnh Tiền Giang, có vị trí địa lý :

Huyện có 150 tuyến kênh, rạch với tổng chiều dài 427 km.[4]

Huyện Cai Lậy có 16 đơn vị chức năng hành chính cấp xã thường trực gồm có 16 xã : Bình Phú ( huyện lỵ ), Cẩm Sơn, Hiệp Đức, Hội Xuân, Long Tiên, Long Trung, Mỹ Long, Mỹ Thành Bắc, Mỹ Thành Nam, Ngũ Hiệp, Phú An, Phú Cường, Phú Nhuận, Tam Bình, Tân Phong, Thạnh Lộc .

Nguồn gốc địa điểm Cai Lậy[sửa|sửa mã nguồn]

Cai Lậy khởi đầu chỉ là tên một giồng cát nằm ở ấp Hữu Hòa ( thời nay thuộc phường 1, thị xã Cai Lậy ) do ông Cai cơ Ngô Tấn Lễ chỉ huy khai khẩn. Cai cơ Ngô Tấn Lễ là tướng của chúa Nguyễn Ánh, dưới quyền Võ Tánh. Từ Cai Lễ nói trại thành Cai Lậy. Chợ Cai Lậy được lập từ cuối thế kỷ XVIII .Ban đầu, địa điểm Cai Lậy chỉ là tên một ngôi chợ tại thôn Thanh Sơn ( sau này là làng Thanh Sơn ) thuộc tỉnh Định Tường và sau đó là tỉnh Mỹ Tho. Sau này, thực dân Pháp xây dựng Q. và đặt tên là Q. Cai Lậy do lấy theo tên gọi Cai Lậy vốn là nơi đặt Q. lỵ .

Thời phong kiến[sửa|sửa mã nguồn]

Cuối thế kỷ XVII, vùng đất Cai Lậy ngày này thuộc châu Định Viễn, dinh Long Hồ. Thời những chúa Nguyễn, vùng đất này thuộc dinh Trấn Định, rồi trấn Định Tường và tỉnh Định Tường về sau .Năm 1808, dưới triều vua Gia Long, vùng đất này được đặt tên là tổng Kiến Lợi rồi sau đó đổi tên là tổng Kiến Đăng .Năm 1833, ba tổng Phong Hòa, Phong Phú, Phong Thạnh đưa về Kiến Đăng phân huyện .Năm 1836, tổng Kiến Đăng được đổi thành huyện Kiến Đăng thuộc phủ Kiến An, tỉnh Định Tường. Huyện lỵ tiên phong đóng tại thôn Mỹ Đức Đông ( Cái Thia – Cái Bè ), có 2 tổng : Kiến Lợi ( nay thuộc vùng Cai Lậy ) và Kiến Phong ( nay thuộc những vùng Cái Bè, Cao Lãnh ) .Năm 1836, huyện Kiến Đăng có 5 tổng : Lợi Trinh 19 thôn, Lợi Trường 22 thôn, Phong Hòa 11 thôn, Phong Phú 17 thôn, Phong Thạnh 11 thôn .Năm Minh Mạng thứ 19 ( 1838 ), dời huyện lỵ đến thôn Mỹ Trang ( nay thuộc khu vực TT thị xã Cai Lậy ), tu sửa lại thành cũ .Đến năm 1838, lại cắt ba tổng Phong Hòa, Phong Phú và Phong Thạnh chia làm 4 tổng Phong Hòa, Phong Phú, Phong Thạnh và Phong Nẫm, rồi Kiến Đăng phân huyện đổi thành huyện Kiến Phong, lập thêm phủ Kiến Tường ( đóng tại Cao Lãnh ) gồm 2 huyện : Kiến Phong ( do Kiến Tường kiêm trị ) và Kiến Đăng. Bấy giờ, huyện Kiến Đăng có 5 tổng :

• Tổng Lợi Trường có 13 thôn
• Tổng Lợi Trinh có 19 thôn.

Đến năm 1841 tách đôi :

• Tổng Lợi Triêm (Lợi Trinh) có 11 thôn
• Tổng Lợi Thuận có 4 thôn của tổng Lợi Trinh cũ và 4 làng đồn điền mới lập
• Tổng Lợi Thạnh gồm nhiều làng đồn điền (lập phía Bắc huyện Cai Lậy, Cái Bè và huyện Tân Phước ngày nay (khoảng từ 8 đến 11 làng), đến năm 1861-1862 thì tan rã).

Như vậy, huyện Kiến Đăng có 5 tổng : Lợi Trinh ( 11 thôn ), Lợi Thuận ( 13 thôn ), Lợi Mỹ ( 11 thôn ), Lợi Trường ( 13 thôn ), Lợi Thạnh ( tan rã ) .

Thời Pháp thuộc[sửa|sửa mã nguồn]

Với Hòa ước Nhâm Tuất (1862), triều đình Huế nhượng hẳn 3 tỉnh miền Đông Nam Kỳ (Gia Định, Biên Hòa và Định Tường) cho thực dân Pháp làm thuộc địa. Chính quyền thực dân Pháp chia 3 tỉnh này thành 13 thành các hạt thanh tra (inspection), do các viên chức Pháp ngạch thanh tra các công việc bản xứ (inspecteur des affaires indigeânes) đứng đầu, nhưng tạm thời vẫn giữ cơ cấu phủ huyện cũ.

Ngày 3 tháng 6 năm 1865, huyện Kiến Đăng đổi thành Hạt Thanh tra Kiến Đăng. Trụ sở hạt Thanh tra Kiến Đăng đặt tại Cai Lậy. Lúc đầu, hạt Thanh tra tạm gọi tên theo tên những phủ huyện cũ, sau mới đổi tên gọi theo khu vực đóng trụ sở .Ngày 16 tháng 8 năm 1867, thực dân Pháp xây dựng Hạt Thanh tra Cai Lậy do đổi tên từ hạt Thanh tra Kiến Đăng trước đó .Ngày 5 tháng 12 năm 1868, Hạt Thanh tra Cai Lậy bị giải thể, sáp nhập địa phận vào hạt Thanh tra Mỹ Tho kể từ ngày 15 tháng 12 năm 1868 .Ngày 20 tháng 10 năm 1869, Hạt Thanh tra Cai Lậy được lập lại .Ngày 8 tháng 9 năm 1870, vì nguyên do bảo mật an ninh nên dời trụ sở tới chợ Cái Bè nên lại đổi tên gọi là hạt Thanh tra Cái Bè .Ngày 5 tháng 6 năm 1871, Hạt thanh tra Cái Bè giải thể, nhập địa phận vào hạt Thanh tra Mỹ Tho .Năm 1904, thực dân Pháp lập Q. Cai Lậy thuộc tỉnh Mỹ Tho, gồm có 6 tổng : Lợi Trường ( 12 làng ) Lợi Mỹ ( 8 làng ) Lợi Trinh ( 15 làng ) ; Lợi Thuận ( 16 làng ) ; Phong Hòa ( 11 làng ) ; Phong Phú ( 10 làng ). Tuy nhiên thống kê năm 1902 thì tổng Lợi Trường có 15 làng. Quận lỵ Cai Lậy khởi đầu thuộc làng Thanh Sơn ( tổng Lợi Trinh ), vốn là nơi đặt chợ Cai Lậy. Tuy nhiên, sau này thực dân Pháp hợp nhất hai làng Thanh Sơn và Hòa Sơn thành một làng mới, lấy tên là Thanh Hòa. Kể từ đó, Q. lỵ Cai Lậy thuộc địa phận làng Thanh Hòa .Ngày 12 tháng 3 năm 1912, tách 3 tổng Lợi Thuận, Phong Hoà, Phong Phú xây dựng Q. Cái Bè .Năm 1902, những tổng Lợi Trinh, Lợi Mỹ, Lợi Trường và Lợi Thuận có những làng thường trực như sau : [ 5 ]

• Tổng Lợi Trinh gồm 15 làng: Long Phước, Mỹ Hạnh Tây, Mỹ Hạnh Đông, Mỹ Hạnh Trung, Tân Phú, Tân An, Tân Long, Bình Chánh, Tân Hội, Mỹ Tường, Mỹ Trang, Thanh Sơn, Hòa Sơn, Cẩm Sơn, Hòa Thuận;
• Tổng Lợi Mỹ gồm 8 làng: Trà Tân, Tân Thới, Mỹ Khánh, Mỹ Đông, Mỹ Đông Trung, Mỹ Đông Thượng, Phú Long, Ngũ Hiệp;
• Tổng Lợi Trường gồm 12 làng: Bình Chánh, Bình Chánh Đông, Bình Chánh Trung, Phú Phong, Kim Sơn, Bàn Long, Long Điền, Mỹ Hậu, Mỹ Phú, Mỹ Quý, Mỹ Quý Đông, Mỹ Quý Tây;
• Tổng Lợi Thuận gồm 16 làng: Hội Sơn, Xuân Sơn, Tân Đức, Hiệp Hòa, Phú Sơn, An Mỹ, Lợi An, Lợi Thành, Giai Mỹ, Giai Phú, Bình Phú, Phú Hưng, Phú Nhuận, Phú Thuận Đông, Mỹ Thạnh, Mỹ Phú Đông.

Cũng từ năm 1912, tổng Lợi Trường giao ba làng Kim Sơn, Phú Phong và Bàn Long cho tổng Thuận Bình của Q. Châu Thành cùng thuộc tỉnh Mỹ Tho .Ngày 1 tháng 1 năm 1928, Q. Cai Lậy nhận thêm tổng Lợi Tường tách ra từ Q. Châu Thành và tổng Lợi Thuận tách ra từ Q. Cái Bè .Ngày 1 tháng 1 năm 1934, tổng Lợi Mỹ và tổng Lợi Trường hợp nhất thành tổng Lợi Hoà .Năm 1939, Q. Cai Lậy có 3 tổng là Lợi Hoà, Lợi Trinh, Lợi Thuận .Thực dân Pháp chủ trương tiết kiệm ngân sách và chi phí ngân sách nên từ năm 1905 đến năm 1933 đã có nhiều lần sáp nhập những đơn vị chức năng hành chánh cơ sở ( làng ) .

Do vậy, vào năm 1945, nếu so sánh với giai đoạn trước thì tổng số làng trong tỉnh Mỹ Tho nói chung và quận Cai Lậy nói riêng đã giảm.

Sau nhiều lần sáp nhập và xây dựng những làng mới, đến cuối năm 1933 Q. Cai Lậy có những làng thường trực với những tên gọi mới như sau :

• Tổng Lợi Trinh gồm 9 làng: Mỹ Phước Tây (hợp nhất Long Phước và Mỹ Hạnh Tây), Mỹ Hạnh Đông, Mỹ Hạnh Trung, Tân Phú, Tân Bình (hợp nhất Tân An, Tân Long và Bình Chánh), Tân Hội, Nhị Mỹ (hợp nhất Mỹ Tường và Mỹ Trang), Thanh Hòa (hợp nhất Thanh Sơn và Hòa Sơn), Cẩm Sơn;
• Tổng Lợi Mỹ gồm 4 làng: Long Khánh (hợp nhất Hòa Thuận, Phú Long và Mỹ Khánh), Long Tiên (hợp nhất Mỹ Đông và Mỹ Đông Thượng), Long Trung (hợp nhất Trà Tân, Tân Thới và Mỹ Đông Trung), Ngũ Hiệp;
• Tổng Lợi Trường gồm 4 làng: Tam Bình (hợp nhất Bình Chánh, Bình Chánh Đông và Bình Chánh Trung), Mỹ Long (hợp nhất Mỹ Hậu và Long Điền), Phú Quý (hợp nhất Mỹ Phú và Mỹ Quý Tây), Nhị Quý (hợp nhất Mỹ Quý và Mỹ Quý Đông);
• Tổng Lợi Thuận gồm 8 làng: Hội Sơn, Xuân Sơn, Hiệp Đức (hợp nhất Tân Đức và Hiệp Hòa), Phú An (hợp nhất Phú Sơn và An Mỹ), Mỹ Thành (hợp nhất 4 làng Lợi An, Lợi Thành, Giai Mỹ và Giai Phú), Bình Phú, Phú Nhuận Đông (hợp nhất Phú Hưng, Phú Nhuận và Phú Thuận Đông), Thạnh Phú (hợp nhất Mỹ Thạnh và Mỹ Phú Đông).

Nước Ta Cộng hòa[sửa|sửa mã nguồn]

Sau năm 1956, chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa đặt Q. Cai Lậy thuộc tỉnh Định Tường, những làng gọi là xã .Ngày 9 tháng 8 năm 1961, Q. Cai Lậy đổi tên thành Q. Khiêm Ích, đồng thời chuyển tổng Lợi Thuận ( gồm 5 xã : Hội Sơn, Xuân Sơn, Phú An, Hiệp Đức và Mỹ Thành ) qua Q. Sùng Hiếu, tức Q. Cái Bè trước đó .Ngày 10 tháng 11 năm 1964, Q. lấy lại tên cũ Cai Lậy .Sau năm 1965, những tổng đều bị giải thể. Quận lỵ Cai Lậy đặt tại xã Thanh Hòa .Kể từ đó cho tới năm 1975, Q. Cai Lậy thuộc tỉnh Định Tường do chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa sắp xếp hành chính có 20 xã thường trực Q. gồm : Bình Phú, Cẩm Sơn, Long Khánh, Long Tiên, Long Trung, Mỹ Hạnh Đông, Mỹ Hạnh Trung, Mỹ Long, Mỹ Phước Tây, Ngũ Hiệp, Nhị Mỹ, Mỹ Quý, Phú Nhuận Đông, Phú Quý, Tam Bình, Tân Bình, Tân Hội, Tân Phú Đông, Thạnh Hòa, Thạnh Phú .Ngày 12 tháng 7 năm 1974, chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa lập Q. mới có tên là Q. Hậu Mỹ thuộc tỉnh Định Tường. Lúc này, xã Thạnh Phú thuộc Q. Cai Lậy được giao về cho Q. Hậu Mỹ quản trị .

Chính quyền Cách mạng[sửa|sửa mã nguồn]

Về phía chính quyền sở tại Cách mạng, địa giới hành chính của huyện Cai Lậy thuộc tỉnh Mỹ Tho trong quy trình tiến độ 1956 – 1975 vẫn được duy trì không thay đổi, không đổi khác như trước năm 1956. Trong đó những xã Hội Sơn, Mỹ Thành, Phú An, Xuân Sơn, Hiệp Đức vẫn do huyện Cai Lậy quản trị ( chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa đặt những xã này thuộc Q. Cái Bè, tỉnh Định Tường ) .Bên cạnh đó, chính quyền sở tại Cách mạng cũng chia xã Mỹ Thành thành hai xã là Mỹ Thành Bắc và Mỹ Thành Nam. Năm 1967, huyện Cai Lậy nhận thêm xã Tân Phong từ huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre ( chính quyền sở tại Nước Ta Cộng hòa vẫn đặt xã Tân Phong thuộc Q. Chợ Lách, tỉnh Vĩnh Long cho đến năm 1975 ) .Năm 1971, huyện Cai Lậy chia thành hai huyện là Cai Lậy Bắc và Cai Lậy Nam thuộc tỉnh Mỹ Tho .Đến năm 1975, hợp nhất lại thành huyện Cai Lậy như cũ :

• Huyện Cai Lậy Bắc gồm 14 xã: Mỹ Thành Bắc, Mỹ Thành Nam, Bình Phú, Phú Nhuận, Thạnh Phú, Thạnh Hòa, Nhị Mỹ, Nhị Quý, Tân Hội, Tân Phú Đông, Tân Bình, Mỹ Hạnh Đông, Mỹ Hạnh Trung, Mỹ Phước Tây;
• Huyện Cai Lậy Nam gồm 13 xã: Phú Quý, Long Khánh, Cẩm Sơn, Phú An, Mỹ Long, Long Tiên, Hiệp Đức, Long Trung, Hội Sơn, Xuân Sơn, Tân Phong, Tam Bình, Ngũ Hiệp.

Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, chính quyền sở tại quân quản Cộng hòa miền Nam Nước Ta bắt đầu vẫn đặt huyện Cai Lậy thuộc tỉnh Mỹ Tho như trước cho đến đầu năm 1976. Huyện lỵ là thị xã Cai Lậy, được xây dựng do tách đất từ những xã Nhị Mỹ và Thanh Hòa. Đồng thời, xã Tân Hòa Tây thường trực huyện Cai Lậy cũng được xây dựng do tách đất từ những xã Mỹ Hạnh Đông và Mỹ Phước Tây của huyện Cai Lậy hợp nhất một phần đất đai tách từ xã Tân Bình thuộc Q. Kiến Bình, tỉnh Kiến Tường trước đó .

Từ năm 1976 đến nay[sửa|sửa mã nguồn]

Tháng 3 năm 1976, Cai Lậy là huyện của tỉnh Tiền Giang cho đến ngày này, bắt đầu gồm có 29 đơn vị chức năng hành chính với 28 xã : Bình Phú, Cẩm Sơn, Hiệp Đức, Hội Sơn, Long Khánh, Long Tiên, Long Trung, Mỹ Hạnh Đông, Mỹ Hạnh Trung, Mỹ Long, Mỹ Phước Tây, Mỹ Thành Bắc, Mỹ Thành Nam, Ngũ Hiệp, Nhị Mỹ, Nhị Quý, Phú An, Phú Nhuận, Phú Quý, Tam Bình, Tân Bình, Tân Hòa Tây, Tân Hội, Tân Phong, Tân Phú, Thanh Hòa, Thạnh Phú, Xuân Sơn và thị xã Cai Lậy ( huyện lỵ ) .

Ngày 12 tháng 4 năm 1979, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định số 152-CP[6] về việc chia một số xã thuộc huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang như sau:

• Chia xã Thạnh Phú thành 2 xã: Thạnh Lộc và Phú Cường.
• Hợp nhất xã Hội Sơn và xã Xuân Sơn thành xã Hội Xuân.

Ngày 11 tháng 7 năm 1994, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị định số 68-CP[7], theo đó tách một phần diện tích và dân số của huyện Cai Lậy hợp với một phần diện tích và dân số của huyện Châu Thành để thành lập huyện Tân Phước thuộc tỉnh Tiền Giang. Lúc này, xã Tân Hòa Tây được giao về cho huyện Tân Phước quản lý. Sau khi nhập vào huyện Tân Phước, xã Tân Hòa Tây được chia thành ba xã mới: Tân Hòa Tây, Thạnh Hòa và Thạnh Tân. Đặc biệt, từ năm 1994 đến nay, địa bàn hai xã Thạnh Hòa và Thạnh Tân nằm trong một phần đất đai xã Tân Bình thuộc quận Kiến Bình, tỉnh Kiến Tường trước năm 1975; riêng địa bàn xã Tân Hòa Tây sau khi chia tách thì vẫn nằm trong phần đất đai thuộc quận Cai Lậy, tỉnh Định Tường (phía chính quyền Cách mạng lúc bấy giờ gọi là huyện Cai Lậy thuộc tỉnh Mỹ Tho) như trước năm 1975.

Sau khi xây dựng huyện Tân Phước, huyện Cai Lậy còn lại diện tích quy hoạnh tự nhiên 40.893,66 hécta ; nhân khẩu 314.243 ; gồm có 28 đơn vị chức năng hành chính, những xã : Ngũ Hiệp, Tam Bình, Tân Phong, Long Trung, Hội Xuân, Hiệp Đức, Long Tiên, Mỹ Long, Phú Quý, Long Khánh, Cẩm Sơn, Phú An, Nhị Quý, Nhị Mỹ, Thanh Hoà, Bình Phú, Phú Nhuận, Tân Bình, Tân Hội, Tân Phú, Mỹ Hạnh Trung, Mỹ Hạnh Đông, Mỹ Phước Tây, Phú Cường, Thạnh Lộc, Mỹ Thành Bắc, Mỹ Thành Nam và thị xã Cai Lậy .

Ngày 26 tháng 12 năm 2013, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị quyết số 130/NQ-CP[8] về việc điều chỉnh địa giới hành chính huyện Cai Lậy để thành lập thị xã Cai Lậy và huyện Cai Lậy còn lại. Theo đó, thành lập thị xã Cai Lậy thuộc tỉnh Tiền Giang trên cơ sở điều chỉnh 14.018,95 ha diện tích tự nhiên và 123.775 nhân khẩu của huyện Cai Lậy, bao gồm toàn bộ diện tích tự nhiên và nhân khẩu của thị trấn Cai Lậy và các xã Mỹ Phước Tây, Mỹ Hạnh Đông, Mỹ Hạnh Trung, Tân Phú, Tân Bình, Tân Hội, Nhị Mỹ, Nhị Quý, Thanh Hòa, Phú Quý, Long Khánh.

Sau khi kiểm soát và điều chỉnh, huyện Cai Lậy còn lại 29.599,37 ha diện tích quy hoạnh tự nhiên và 186.583 nhân khẩu gồm có 16 đơn vị chức năng hành chính cấp xã, gồm có những xã : Thạnh Lộc, Mỹ Thành Bắc, Phú Cường, Mỹ Thành Nam, Phú Nhuận, Bình Phú, Cẩm Sơn, Phú An, Mỹ Long, Long Tiên, Hiệp Đức, Long Trung, Hội Xuân, Tân Phong, Tam Bình và Ngũ Hiệp .
Kinh tế hầu hết là nông nghiệp, năm 2009, diện tích quy hoạnh trồng lúa của huyện đạt gần 49.500 ha, hiệu suất trung bình đạt 57 tạ / ha, sản lượng 282.141 tấn [ 9 ]. Trong 6 tháng đầu năm 2010, tổng diện tích quy hoạnh gieo sạ 2 vụ đông xuân và hè thu sớm là 32.615 ha, sản lượng đạt gần 202 ngàn tấn, đồng thơi liên tục lan rộng ra diện tích quy hoạnh sản xuất lúa theo tiêu chuẩn Global GAP ở 2 xã Mỹ Thành Nam và Mỹ Thành Bắc, nâng tổng số hộ tham gia đến nay là 101 hộ với diện tích quy hoạnh là 95,5 ha .Ngoài cây lúa, Cai Lậy còn có một vùng to lớn những vườn cây ăn trái quanh năm xanh tốt với những loại trái cây đặc sản nổi tiếng của Nam Bộ như : cam, quýt, chôm chôm, nhãn … đặc biệt quan trọng là giống nhãn giồng Nhị Quý nổi tiếng trên thị trường từ hơn nửa thế kỷ qua .Lĩnh vực công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp của huyện tập trung chuyên sâu vào Giao hàng nông nghiệp – nông dân – nông thôn, trong đó điển hình nổi bật là xay xát, chế biến lương thực, thực phẩm xuất khẩu, cơ khí máy móc nông ngư cơ, làng nghề thủ công bằng tay …Ngành thương mại và dịch vụ của huyện khá tăng trưởng do nằm trên tuyến Quốc lộ 1 .

Văn hóa – xã hội[sửa|sửa mã nguồn]

Cùng với tăng trưởng kinh tế tài chính, huyện Cai Lậy đang từng bước đầu tư thiết kế xây dựng hạ tầng. Giai đoạn năm 2008 đên 2009, toàn huyện đã góp vốn đầu tư kiến thiết xây dựng được 258 công trinh. Ngoài ra, bằng nguồn vốn ngân sách góp vốn đầu tư của tỉnh và huyện đã thiết kế xây dựng được 15 tuyến đường liên xã và kiến thiết xây dựng mới 95 cầu những loại .

Ngành giáo dục huyện Cai Lậy không ngừng phát triển về số lượng và chất lượng, trang thiết bị, đồ dùng dạy học được đầu tư đúng mức, đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục ở địa phương.

Đây cũng là địa phương có dự án Bất Động Sản Đường cao tốc Trung Lương – Mỹ Thuận đi qua đang được kiến thiết xây dựng .

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh