Linh thiêng bức tượng Phật bằng đồng lớn nhất tại Việt Nam

Năm 2010, kỷ lục Việt Nam xác nhận tượng Phật A Di Đà tại chùa Ngũ Xã (quận Ba Đình, TP Hà Nội) là pho tượng Phật bằng đồng lâu đời nhất Việt Nam. Tượng được đúc từ năm 1949 đến 1952, cao 3,95m, khoảng cách giữa hai đầu gối là 3,60m, nặng 10 tấn. Pho tượng đặt trên tòa sen cao 1,45m, nặng 3,9 tấn và do các nghệ nhân làng đúc đồng Ngũ Xã làm ra.

Pho tượng đánh dấu sự sụp đổ của chế độ thực dân Pháp

Chùa Ngũ Xã tên chữ là Thần Quang tự hay Phúc Long tự nằm ở phố Ngũ Xã, Q. Ba Đình, TP.HN được dựng vào thời Hậu Lê, thế kỷ 18. Sau trận hỏa hoạn năm 1949, chùa được kiến thiết xây dựng lại, triển khai xong năm 1952. Chùa là nơi thờ Phật và ông tổ nghề đúc đồng Nguyễn Minh Không của làng nghề đúc đồng Ngũ Xã.

Cũng có thể bởi lẽ đó mà Thượng tọa Thích Vĩnh Tường, Trụ trì chùa Ngũ Xã lúc đó muốn đúc một pho tượng thờ trong chùa bằng đồng. Theo lời kể của nhiều người già trong làng, thời điểm đó Phật giáo rất thịnh hành ở nước ta, Thượng tọa Thích Vĩnh Tường khi đó đã nói với dân làng rằng: Dù bất cứ thời đại nào, dù đế quốc hay dân chủ thì nền văn hóa của đạo Phật hay Thiên chúa giáo không bao giờ mất đi. 

Chùa Ngũ Xã ( TP. Hà Nội ) .

Ngay khi biết được dự tính của Thượng tọa Vĩnh Tường, người dân làng Ngũ Xã đã vô cùng phấn khởi và ủng hộ. Ban trị sự của làng Ngũ Xã khi đó đã họp và cử ra những người có kinh nghiệm tay nghề cao nhất để chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về mỗi phần việc làm. Tuy nhiên, dù trong làng có nhiều người kinh nghiệm tay nghề cao nhưng không ai dám đứng ra nhận làm. Bởi lẽ do bức tượng quá lớn, lại trọn vẹn làm bằng thủ công bằng tay nên ai cũng lo âu những rủi ro đáng tiếc hoàn toàn có thể xảy ra khi triển khai. Cuối cùng, những trưởng lão trong làng đã chỉ định kiến trúc sư Nguyễn Văn Tùy làm tổng chỉ huy khu công trình. Lý do bởi ông Tùy là người có trình độ học vấn cao, từng sang Nhật, sang Tàu tu nghiệp. Do đó, cả làng Ngũ Xã ngày đó chỉ có ông Tùy mới đủ năng lực cáng đáng được khu công trình đồ sộ chưa từng có này. Cùng với đó, làng cũng chọn ra 5 người làm chính bức tượng. Các nghệ nhân Nguyễn Văn Hiếu vẽ kiểu tượng và Nguyễn Văn Tùy là thợ cả phường đúc trông coi việc làm. Những năm 1940 của thế kỷ trước, để đúc một bức tượng lớn như vậy thường rất phức tạp và không có nơi nào dám làm. Tất cả mọi khâu đúc tượng đều phải thực hiển thủ công bằng tay, máy móc văn minh đều chưa có.

Bức tượng Phật A Di Đà chùa Ngũ Xã là tượng đồng lớn và truyền kiếp nhất Việt Nam .

Theo các cụ cao niên trong làng Ngũ Xã, thời điểm đó khâu nặn tượng để đúc là quan trong nhất. Các nghệ nhân trong làng đã phải mất nửa năm để nặn tượng bằng đất để cho đúng thiết kế. Sau đó mới chuyển sang làm tượng bằng xi măng. Cuối cùng mới làm khuôn để đổ đồng. 

Vào hôm nấu đồng đổ tượng, cả làng Ngũ Xã được kêu gọi để nấu đồng đổ tượng. Trong kí ức của nhiều người dân, cả làng Ngũ Xã ngày hôm đó giống như một công trường thi công lớn, người già trẻ nhỏ cùng những nghệ nhân nấu đồng trong 10 lò cả thảy. Đặc biệt, khi đó ông Trần Văn Lai làm Thị trưởng TP.HN đã cho lực lượng phá bỏ nhiều bức tượng được coi là tàn dư của thực dân Pháp. Trong đó, có những bức tượng nổi tiếng như tượng Sĩ Nông Công Thương ở Vườn hoa Canh Nông ( nay là Vườn hoa Lê-nin ), tượng Toàn quyền Pôn Be ở Vườn hoa Pôn Be ( nay là Vườn hoa Lý Thái Tổ ).

Khu vực đặt tượng Phật A Di Đà trong chùa Ngũ Xã .

Ngay cả bức tượng Nữ thần Tự Do hay còn gọi là bà Đầm xòe, một phiên bản của tượng Nữ thần Tự Do của nước Mỹ cũng bị phá dỡ và chuyển đến giúp chùa làm tượng Phật. Việc nấu chảy những bức tượng là biểu tượng một thời của chế độ thực dân Pháp cho thấy quyết tâm không để những tàn dư của một thời

“ Chính mắt tôi đã nhìn thấy bức tượng bà Đầm xòe được chuyển đến chùa để nấu đồng. Khi đó bức tượng vẫn còn nguyên cả khối, cao khoảng chừng 2,5 m làm bằng đồng. Mọi người phải gọi thợ rèn đến để phá từng mảnh mới mang đi nấu ”, cụ Nguyễn Văn Dũng, một trong những nghệ nhân chính tham gia vào quy trình đúc tượng chùa Ngũ Xã từng san sẻ với báo chí truyền thông.

Kỹ thuật bí truyền làng Ngũ Xã

Tượng Phật A Di Đà ở chùa Ngũ Xã có tư thế ngồi bằng, hình khắc đơn thuần nhưng hòa giải, khiến mọi người cảm nhận được vẻ nhân hậu, trầm tĩnh từ nét mặt, thân hình, đến dáng ngồi, nếp áo. Tất cả toát lên sự trì trệ dần, sâu xa, nhưng lại giống người thật. Không chỉ kỳ vĩ về size, pho tượng này còn được đúc theo kỹ thuật rỗng liền khối, một kỹ thuật bí truyền mà chỉ làng Ngũ Xã mới có. Được biết, trước khi đổ đồng vào khuôn, những nghệ nhân phải nung chín khung đất của tượng. Phần bên trong tượng phải xây lò đốt ở dưới chân đế để tượng chín như gạch. Theo lý giải của những nghệ nhân, nếu để mặt đất vẫn còn ướt, khi đổ nước đồng có nhiệt độ khoảng chừng 1.400 độ C, giữa nóng và lạnh sẽ sôi và tạo hơi. Khi đó bức tượng sẽ bị lỗi và khuôn hoàn toàn có thể bị phá. Theo kinh nghiệm tay nghề của người thợ, khi nào nhìn thấy nước đồng trong nồi có ánh vàng khói bốc lên, thì có một nước đồng tốt. Khi rót đồng, để đồng thoáng và trong, phải gạt hết bã, sau đó rót vào khuôn. Rót phải đều tay, mũi đồng xuống tròn đều không được ngắt quãng, nhưng phải biết khi nào cần phải ngừng. Đúc những quả chuông lớn hay những bức tượng Phật lớn như chùa Ngũ Xã, phải giảm dần đều mũi đồng.

Bức tượng được đúc bằng kỹ thuật bí truyền của làng đồng Ngũ Xã .

Sau khi hoàn thành nhiều người dân trong làng lo ngại không thể chuyển pho tượng từ nền đất trước cổng chùa vào bên trong. Bởi pho tượng có kích thước cao tới gần 4m và trọng lượng hơn 10 tấn, huy động cả làng cũng không khiêng nổi. Sau đó, nhà chùa Ngũ Xã phải mượn kích thủy lực để di chuyển pho tượng và đặt vào vị trí hiện tại. 

Theo sử sách ghi lại : Vào khoảng chừng đời Lê ( 1428 – 1527 ) có một số ít thợ đúc đồng quê ở 5 xã Đông Mai, Châu Mỹ, Lộng Thượng, Đào Viên ( hay Thái Ti ) và Điện Tiền đều thuộc huyện Siêu Loại ( nay thuộc vùng Thuận Thành – TP Bắc Ninh và Văn Lâm – Hưng Yên ) cùng nhau ra bán đảo hồ Trúc Bạch lập nên một làng gọi là Ngũ Xã Tràng ( trường đúc của 5 xã ).

Họ mở lò đúc các sản phẩm bằng đồng như nồi, đỉnh, chuông, tượng, đồ thờ và cả tiền đồng. Về sau làng được tổ chức thành phường nghề riêng, gọi là phường đúc đồng Ngũ Xã, nay là phố Ngũ Xã, thuộc quận Ba Đình, TP Hà Nội. 

Theo thời hạn nghề đúc đồng Ngũ Xã được trọng dụng và tăng trưởng hưng thịnh. Thời ấy nghề đúc đồng Ngũ Xã đã được coi là 1 trong 4 nghề tinh hoa bậc cao của Thăng Long xưa. Điều này được biểu lộ trong câu vè được lưu truyền từ bao đời : “ Lĩnh hoa Yên Thái, đồ gốm Bát Tràng, thợ vàng Định Công, thợ đồng Ngũ Xã ”. Tuy nhiên, ngày này do xu thế tăng trưởng đô thị hóa, làng nghề Ngũ Xã cũng ngày càng bị thu hẹp về diện tích quy hoạnh và số lượng những mái ấm gia đình làm nghề. Trong kí ức của nhiều nghề nhân năm 1952 khi đúc một pho tượng A Di Đà cần trưng dụng toàn bộ thợ giỏi trong làng, thì làng nghề mới sinh động. Sau khi đúc pho tượng ấy, làng Ngũ Xã lại trở về không khí chững lại vốn có. Ngày nay, bức tượng Phật A Di Đà vẫn là niềm tự hào, vật chứng rõ ràng nhất cho kinh nghiệm tay nghề điêu luyện của những nghệ nhân làng đồng Ngũ Xã.

Source: https://evbn.org
Category: Kỷ Lục Việt Nam