Soạn bài Ôn tập văn học dân gian Việt Nam (chi tiết)>

Cách nói làm cho những gì trái ngược lại nằm trong hình thức thuận chiều.

Tức phóng đại, có ít nói nhiều, có nhỏ nói to hay ngược lại .Là cách lấy tên của sự vật này để nói sự vật khác trên cơ sở những mối quan hệ gần nhau ( toàn thể – bộ phận, … ) .Là cách lấy tên của sự vật này để nói sự vật khác ( vắng mặt ) trên cơ sở những nét giống nhau .Thân em như tấm lụa đào … Thân em như củ ấu gai … Thân em như giêng giữa đàng …Là cách so sánh sự vật này với sự vật khác trên cơ sở những nét giống nhau .b. Những giải pháp nghệ thuật và thẩm mỹ thường dùng trong ca dao- So sánh tiếng cười tự trào và tiếng cười phê phán xã hội trong ca dao vui nhộn : Đây đều là những tiếng cười hóm hỉnh, mưu trí, vui nhộn. Điều này cho thấy tâm hồn người tầm trung luôn sáng sủa trước cuộc sống còn nhiều nỗi lo toan, khó khăn vất vả .Ca dao cũng thường dùng những hình tượng “ cây đa ”, “ bến nước ”, “ con thuyền ”, “ gừng cay ”, “ muối mặn ” để nói lên tình nghĩa của mình vì những sự vật ấy có những nét tương đương, thân mật với tình cảm của con người nông thôn Việt Nam .Ca dao thường nhắc đến “ cái khăn ” để thể hiện tình yêu vì đó là những hình ảnh thân thiện, được chọn để biểu trưng cho tình cảm, cho khát vọng, tình yêu của nhân dân lao động .Thân phận người phụ nữ tầm trung hiện lên trong bài ca dao than thân như thể những số phận không hề tự chủ, không quyết định hành động được vận mệnh của mình. Họ thường ví mình như “ tấm lụa đào ” giữa chợ, như “ hạt mưa sa ” giữa trời, như “ giếng giữa đàng ” không biết vận may rủi sẽ rơi vào tay ai .- Ca dao than thân là lời của những người tầm trung, vì những người phụ nữ tầm trung trong xã hội phong kiến phải chịu nhiều điều xấu số, họ phải chịu nhiều tầng áp bức .a. Ca dao than thân thường là lời của ai ? Vì sao ? Thân phận của những người ấy hiện lên như thế nào ? Bằng những so sánh ẩn dụ gì ?b. Nêu những giải pháp nghệ thuật và thẩm mỹ thường sử dụng trong ca dao .a. Ca dao than thân thường là lời của ai ? Vì sao ? Thận phận của những con người ấy hiện lên như thế nào, bằng những so sánh, ẩn dụ gì ?Kể lại những câu truyện tình cảm, cũng có đấu tranh chống cái ác như dưới hình thức bài thơ dài .Kể về những điều nghịch lý, mất tự nhiên, nhằm mục đích vui chơi hoặc phê phán .Kể về cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác, nhằm mục đích bênh vực cái thiện, có những yếu tố kỳ ảo tham gia tương hỗ .Kể về những nhân vật lịch sử vẻ vang, có tương quan đến thần linhKể về những nhân vật anh hùng thời hình thành những dân tộc bản địa với thái độ tôn vinh, có đặc thù thần linh, kỳ ảo .b. Hệ thống đặc trưng của 1 số ít thể loại chính- Tính thực hành thực tế : Phục vụ trực tiếp cho những hoạt động và sinh hoạt trong đời sống của hội đồng .Các tác phẩm văn học dân gian đã học đều mang tính tập thể, là mẫu sản phẩm sáng tác của tập thể, không mang dấu ấn phong thái của cá thể nào .- Tính tập thể : Là đặc trưng trên phương diện người sáng tác học dân gian, thường là tác phẩm của nhiều người, vì trong quy trình truyền miệng, những người tham gia vẫn có quyền thêm, bớt và phát minh sáng tạo lại khiến cho tác phẩm có được phong thái tập thể, phán ánh rõ ràng với những tác phẩm văn học viết ( có phong thái cá thể ) .Các tác phẩm đã học như Sử thi Đăm Săn ( dân tộc bản địa Ê-đê ), truyện thơ Tiễn dặn tình nhân ( dân tộc bản địa Thái ), truyện An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thuỷ ( dân tộc bản địa Kinh ), cùng với những bài ca dao, truyện cười, được sáng tác và lưu truyền bằng miệng, về sau, những tác phẩm đã được ghi chép lại .- Tính truyền miệng : Là đặc thù nói lên phương tiện đi lại sáng tác, ngôn từ nói, khác hẳn với văn học viết ( sử dụng ngôn từ viết ) .a. Định nghĩa văn học dân gian : Văn học dân gian là những tác do nhân dân phát minh sáng tạo trong quy trình học tập, hoạt động và sinh hoạt, mang tính tập thể, tính truyền miệng, nhằm mục đích ship hàng những sinh hoạt tinh thần của những tầng lớp tầm trung trong xã hội .

Phần II

Video hướng dẫn giải

II – BÀI TẬP VẬN DỤNG 

Câu 1 (trang 101 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

a. Những nét nổi bật trong nghệ thuật miêu tả nhân vật anh hùng của sử thi là gì?

b. Nhờ những thủ pháp đặc trưng đó, vẻ đẹp của người anh hùng sử thi đã được lý tưởng hóa như thế nào?

Trả lời:

a. Những nét điển hình nổi bật trong nghệ thuật và thẩm mỹ miêu tả nhân vật anh hùng của sử thi :
– Miêu tả bằng những hình ảnh so sánh :
“ Thế là Đăm Săn lại múa. Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc … ( đoạn giữa ) .
Bắp chân chàng to bằng cây xà ngang, bắp đùi chàng to bằng ống bễ, sức chàng ngang với sức voi đực, hơi thở chàng ầm ầm tựa sấm dậy ( Đoạn cuối ) .
– Sử dụng hình ảnh phóng đại :
“ Khi chàng nhảy múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung ( đoạn giữa ) .
“ Bà con xem, Đăm Săn uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trò không biết chán ( đoạn cuối ) .
– Thủ pháp trùng điệp : Nằm ở nội dung của những câu văn và ở cả phương pháp biểu lộ. Các hành vi, cũng như đặc thù của Đăm Săn đều được luyến láy nhiều lần nhằm mục đích tạo nên sự kì vĩ, lớn lao : ” Chàng chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây “, ” Bắp chân chàng to bằng cây xà ngang … Đăm Săn vốn ngang tàng từ trong bụng mẹ “, …
– Sử dụng yếu tố kỳ ảo : Trong đoạn trích, sở dĩ Đăm Săn Chiến thắng Mtao Mxây còn có vai trò rất quan trọng của ông Trời. Đó là nhân vật thần linh theo ý niệm của người Ê-đê thời xưa, cũng là yếu tố kỳ ảo trong truyện dân gian nói chung .
b. Tác dụng của việc sử dụng những giải pháp thẩm mỹ và nghệ thuật trên : góp thêm phần tạo nên âm hưởng hùng tráng, vẻ đẹp tỏa nắng rực rỡ trong thẩm mỹ và nghệ thuật miêu tả chân dung nhân vật anh hùng, vẻ đẹp của người anh hùng sử thi được lý tưởng hóa .

Câu 2 (trang 101 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Căn cứ vào bi kịch Mị Châu – Trọng Thủy hãy lập bảng và ghi nội dung trả lời theo mẫu dưới đây.

Trả lời:

Câu 3 (trang 101 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Phân tích truyện cổ tích Tấm Cám để làm rõ đặc sắc nghê thuật của truyện là sự chuyển biến hình tượng nhân vật Tấm (SGK)

Trả lời:

Một trong những rực rỡ về nghệ thuật và thẩm mỹ của truyện Tấm Cám, là sự chuyển hóa liên tục của nhân vật Tấm, từ chỗ yếu ớt, thụ động, đến chỗ cương quyết giành lại sự sống và niềm hạnh phúc cho mình. Điều đó hoàn toàn có thể thấy rõ qua hai quá trình trong cuộc sống của nhân vật :
– Giai đoạn đầu : Tấm chỉ là một cô gái yếu ớt, thụ động ( từ đầu đến ” Tấm chết hóa thành con chim vàng anh ” ). Trong đoạn này, nhân vật Tấm hầu hết Open là con người nhỏ bé, yếu ớt, bị áp bức … chỉ biết khóc khi bị áp bức. Để nhân vật vượt qua được ngang trái, hầu hết phải nhờ đến sự tương hỗ từ bên ngoài ( Bụt ) .
– Từ chỗ hóa thành chim vàng anh đến hết truyện, nhân vật có sự chuyển hóa thành dữ thế chủ động, nhất quyết đấu tranh giành lại sự sống và niềm hạnh phúc cho mình : Trong đoạn này, Tấm trở nên dữ thế chủ động, nhất quyết, can đảm và mạnh mẽ hơn. Biểu hiện của những phẩm chất đó qua tiếng chim Vàng Anh ( Giặt áo chồng tao – Thì giặt cho sạch … ), qua tiếng khung cửi ( Kẽo cà kẽo kẹt – Lấy tranh chồng chị – Chị khoét mắt ra ) ; qua cả việc hóa thân qua những kiếp khác ; kiếp làm con chim, kiếp làm cây xoan, cây thị … và ở đầu cuối trở về kiếp con người .
Có thể nói, sở dĩ có sự tăng trưởng về tính cách như vậy là vì bắt đầu, Tấm chưa ý thức được thân phận của mình, những xích míc thì chưa tới mức stress và kinh khủng. Hơn nữa, Tấm lại có sự trợ giúp của nhân vật thần kỳ nên còn thụ động. Ở quy trình tiến độ sau, xích míc khởi đầu kinh khủng đẩy Tấm vào thế phải đấu tranh để giành lại đời sống và niềm hạnh phúc của mình. Sự tăng trưởng tính cách của nhân vật Tấm cũng cho thấy sức sống bất diệt của con người trước sự vùi dập của những thế lực thù địch. Nó là sự thắng lợi của cái thiện trước cái ác trong đời sống .

Câu 4 (trang 101 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Lập bảng ghi nội dung các truyện cười đã học theo mẫu (SGK, tr. 102)     

Trả lời:

Câu 5 (trang 101 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Điền tiếp vào sau các từ “Thân em như… ” và “Chiều chiều… “để thành những bài ca dao trọn vẹn:

Trả lời:

a. Điền tiếp
– Thân em như tấm lụa điều
Đã đông kẻ chuộng lại nhiều kẻ ưa
– Thân em như miếng cau khô
Người khôn tham mỏng dính, người thô tham dày
– Thân em như tấm lụa đào
Dám đâu xé lẻ vuông nào cho ai
– Chiều chiều ra đứng bờ sông
Muốn về với mẹ mà không có đò
– Chiều chiều chim rét kêu chiều
Bâng khuâng nhớ mẹ chín chiều ruột đau
– Chiều chiều ra đứng lầu tây
Thấy cô gánh nước tưới cây ngô đồng …
=> Mở đầu những bài ca dao theo motip như vậy có tính năng tạo ra thói quen để người nghe dễ tiếp đón .
b. Thống kê những hình ảnh so sánh, ẩn dụ trong những bài ca dao đã học ;

– Giải thích nguyên do : Nhân dân lao động lấy những hình ảnh so sánh ẩn dụ này trong thực tiễn lao động sản xuất hằng ngày. Những người đi sớm về khuya thường thấy sao Mai, sao Hôm, sao Vượt rất thân thiện, những người nông dân thấy ” gừng cay, muối mặn ” chiếc khăn, chiếc đèn … là những vật rất quen thuộc …
Hiệu quả thẩm mỹ và nghệ thuật của những hình ảnh so sánh, ẩn dụ trong ca dao. Làm cho tình cảm của người tầm trung được miêu tả một cách kín kẽ, thâm thúy, tinh xảo và đậm đà tính dân tộc bản địa .
c. Tìm thêm 1 số ít câu ca dao nói về chiếc khăn, chiếc áo, nỗi nhớ của những đôi lứa đang yêu, hình tượng cây đa, bến nước, con thuyền, gừng cay, muối mặn …
Học sinh tự sưu tầm .

Câu 6 (trang 102 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Tìm một vài bài thơ của các nhà thơ trung đại và hiện đại có sử dụng chất liêu văn học dân gian để chứng minh vai trò của văn hoc dân gian đối với văn học viết.

Trả lời:

a. Trong văn học trung đại
– Thơ Hồ Xuân Hương :
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son
( Bánh trôi nước )
+ ” Thân em ” : cách mở màn giống với motip mở màn bằng ” thân em ” của ca dao .
+ ” Bảy nổi ba chìm ” : sử dụng lời ăn lời nói của dân gian ( thành ngữ )
– Thơ Nguyễn Khuyến :
Đầu trò tiếp khách, trầu không có
Bác đến chơi đây, ta với ta
( Bạn đến chơi nhà )
+ Lấy từ ” Miếng trầu làm đầu câu truyện ” – tục lệ tiếp khách có trầu không trong dân gian .
b. Trong văn học tân tiến
– Bài thơ Bài ca xuân 68 của Tố Hữu có đoạn :
Hoan hô Anh giải phóng quân
Kính chào Anh, con người đẹp nhất !
Lịch sử hôn Anh, chàng trai chân đất
Sống hiên ngang, quật cường trên đời
Như Thạch Sanh của thế kỷ hai mươi
Đoạn thơ có sử dụng vật liệu trong cổ tích Thạch Sanh :
Súng nổ rung trời khó chịu
Người lên như nước vỡ bờ
Nước Việt Nam từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy, sáng lòa …
– Khổ thơ trên có sử dụng 2 hình ảnh trong ca dao : hình ảnh ” lửa thử vàng ” và ” bông sen không lấm trong bùn ” :
Vàng thì thử lửa thử than
Chuông kêu thử tiếng, người ngoan thử lời
Hình tượng ” Lửa thử vàng ” dẫn đến việc dùng từ ” sáng lòa ” trong câu : ” Nước Việt Nam từ máu lửa – Rũ bùn đứng dậy sáng lòa ”
– Và bài ca dao :
Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh, bông trắng, lại chen nhị vàng
Nhị vàng, bông trắng, lá xanh

Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn

Do ý tứ của bài ca dao này mà Nguyễn Đình Thi đã sử dụng từ ” bùn ” trong ” Rũ bùn đứng dậy …
Các nhà thơ, nhà văn lớn thường lấy trong ca dao, truyện kể dân gian những yếu tố nội dung và nghệ thuật và thẩm mỹ làm ra tác phẩm của mình .

Loigiaihay.com

Source: https://evbn.org
Category : blog Leading