Mozambique – Wikipedia tiếng Việt - EU-Vietnam Business Network (EVBN)

Mozambique, tên chính thức là Cộng hòa Mozambique (phiên âm: Mô-dăm-bích; tiếng Bồ Đào Nha: Moçambique hay República de Moçambique, phát âm tiếng Bồ Đào Nha: [ʁɛ’publikɐ dɨ musɐ̃’bikɨ]), là một quốc gia ở đông nam châu Phi, giáp với Ấn Độ Dương về phía đông, Tanzania về phía bắc, Malawi và Zambia về phía tây bắc, Zimbabwe về phía tây, Eswatini và Nam Phi về phía tây nam. Vasco da Gama đã đến đây năm 1498 và quốc gia này đã bị Bồ Đào Nha chiếm làm thuộc địa năm 1505. Đến năm 1510, người Bồ Đào Nha đã kiểm soát hết các vương quốc Hồi giáo Ả Rập ở bờ đông châu Phi.

Quốc gia này là một thành viên của Cộng đồng các quốc gia tiếng Bồ Đào Nha và của Commonwealth of Nations. Mozambique (Moçambique) được đặt tên theo Muça Alebique, một quốc vương Hồi giáo.
Mozambique lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam ngày 25 tháng 6 năm 1975

Giữa thế kỷ I và thế kỷ IV sau Công nguyên, làn sóng dân nói tiếng Bantu đã nhập cư từ phía tây và bắc qua thung lũng sông Zambezi và từ từ xâm nhập vào cao nguyên và những khu vực ven biển. Họ là những người nông dân và thợ sắt .
Đảo Mozambique là một đảo san hô nhỏ tại cửa vịnh Mossuril bên bờ biển Nacala ở phía nam Mozambique, lần đầu được người châu Âu khám phá cuối những năm 1400.

Các thương gia Indonesia và Ấn Độ thường xuyên đến các vùng duyên hải. Vào thế kỷ XII, người Ả Rập đến lập các thương điếm và khai thác cạn kiệt tài nguyên của vùng.

Bạn đang đọc: Mozambique – Wikipedia tiếng Việt

Năm 1498, Vasco da Gama lần tiên phong đặt chân lên vùng đất này. Năm 1544, Lourenco Marques cho kiến thiết xây dựng thành phố mang tên ông ta ( thành phố Maputo lúc bấy giờ ). Trong 2 thế kỷ XVII và X, ảnh hưởng tác động của Bồ Đào Nha được chứng minh và khẳng định trong vùng hạ thung lũng phía đông, nơi đây trở thành TT mua và bán nô lệ. Biên giới thuộc địa mới của người Bồ Đào Nha được ấn định qua những hiệp ước với Đức và Anh ( 1886 – 1893 ) .Đầu thế kỷ XX, người Bồ Đào Nha đã chuyển quyền quản lý quản trị Mozambique cho những công ty tư nhân lớn như Mozambique Company, Zambezi Company và Niassa Company, những công ty thuộc quyền trấn áp và phân phối kinh tế tài chính của nước Anh, vương quốc thiết lập những tuyến đường ray từ đây đi những nước láng giềng và phân phối lao động người Phi ( thường là bắt buộc và với giá rẻ mạt ) cho những đồn điền và hầm mỏ ở những thuộc địa Anh quốc gần đó và ở Nam Phi. Do chủ trương và kế hoạch tăng trưởng hầu hết là mang lại quyền lợi cho người Bồ Đào Nha nên người ta ít chăm sóc đến việc hội nhập và tăng trưởng của những hội đồng dân Mozambique địa phương. Do đó, những người bản xứ chịu cảnh phân biệt đối xử cũng như sức ép xã hội. Mozambique trở thành một tỉnh hải ngoại của Bồ Đào Nha năm 1951 .Năm 1962, Eduardo Mondlane và Mục sư Uria Simango xây dựng Mặt trận Giải phóng Mozambique ( FRELMO ), đặt địa thế căn cứ tại thành phố Dar es-Salaam ở Tanzania. Năm 1964, Mặt trận Giải phóng Mozambique triển khai những cuộc cuộc chiến tranh du kích chống lại ách thống trị Bồ Đào Nha. Nãm 1965, tổ chức triển khai này giành quyền trấn áp 20 % chủ quyền lãnh thổ nhưng những sự không tương đồng nội bộ dẫn đến việc ám sát Mondlane năm 1969 .Mặt trận giải phóng Mozambique ( FRELIMO ) đã khởi xướng một chiến dịch cuộc chiến tranh du kích chống lại sự quản lý của Bồ Đào Nha vào tháng 9 năm 1964. Xung đột này, cùng với những xung đột khác ở những thuộc địa Bồ Đào Nha như Angola và Guinea-Bissau, đã trở thành cuộc cuộc chiến tranh thuộc địa Bồ Đào Nha ( 1961 – 1974 ). Năm 1973, Bồ Đào Nha buộc phải đưa đến 40.000 quân để trấn áp quân nổi dậy. Năm 1975, Mozambique công bố trở thành nước Cộng hòa độc lập .Sau 10 năm cuộc chiến tranh và sau cuộc trở lại dân chủ của Bồ Đào Nha trải qua một cuộc thay máu chính quyền quân sự chiến lược ở Lisboa ( cách mạng cẩm chướng tháng 4 năm 1974 ), FRELIMO đã giành quyền trấn áp chủ quyền lãnh thổ này. Trong vòng 1 năm, phần đông hàng loạt dân Bồ Đào Nha đã rời vương quốc này, một số ít vì sợ hãi, 1 số ít bị buộc phải ra đi. Mozambique độc lập khỏi Bồ Đào Nha ngày 25 tháng 6 năm 1975 .Nhưng sau đó, từ năm 1976 đến năm 1992, nước này lâm vào một cuộc nội chiến đẫm máu, cướp đi sinh mạng của gần 1 triệu người .Tháng 10 năm 1994, cuộc tổng tuyển cử đa đảng tiên phong ở Mozambique đã bầu trực tiếp Tổng thống và 250 đại biểu Quốc hội. Ông Joaquim Alberto Chissano, quản trị Đảng Frelimo đắc cử Tổng thống, Đảng FRELIMO giành được 129 trong tổng số 250 ghế đại biểu Quốc hội. Ngày 9 tháng 12 năm 1994, Tổng thống J.A.Chissano tuyên thệ nhậm chức và xây dựng nhà nước đoàn kết, hòa hợp dân tộc bản địa .Mặc dù chưa khi nào chịu sự chi phối của nước Anh, nhưng năm 1995, Mozambique lại bày tỏ mong ước tham gia vào Khối thịnh vượng chung Anh .Tháng 7 năm 2003, Mozambique là quản trị luân phiên của Liên minh châu Phi ( AU ) .Tháng 12 năm 2004, Mozambique đã phải trải qua một thời kỳ chuyển giao quyền lực tối cao khi Joaquim Chissano rút lui khỏi chính trường sau 18 năm chỉ huy quốc gia. Cuộc bầu cử Tổng thống đã diễn ra vào tháng 12 năm 2004 với tháng lợi thuộc về Armando Emilio Guebuza. Trong cuộc bầu cử vào tháng 11 năm 2009, ông Guebuza đã tái đắc cử Tổng thống với 76,3 % số phiếu bầu .

Xung đột và nội chiến[sửa|sửa mã nguồn]

quản trị đảng Mặt trận Giải phóng Mozambique, Samora Machel, trở thành Tổng thống. Machel thực thi quốc hữu hóa những lãnh vực kinh tế tài chính, giáo dục và y tế .Đất nước lại rơi vào nội chiến giữa Mặt trận Giải phóng Mozambique và trào lưu Kháng chiến Dân tộc Mozambique xây dựng năm 1981 và được Nam Phi hậu thuẫn .Năm 1986, Tống thống Machel qua đời trong một tai nạn thương tâm máy bay. Joaquim Chissano trở thành nhà chỉ huy mới của quốc gia. Hiến pháp năm 1990 thiết lập thể chế đa đảng. Năm 1992, Mặt trận Giải phóng Mozambique và tổ chức triển khai Kháng chiến Dân tộc Mozambique ký hiệp ước độc lập dưới sự bảo lãnh của Liên Hiệp Quốc. J. Chissano trở thành Tổng thống sau cuộc tuyển cử tự do năm 1994 và tái đắc cử năm 1999 .

Đơn vị hành chính[sửa|sửa mã nguồn]

Mozambique được chia thành 10 tỉnh (provincias) và 1 thành phố thủ đô (cidade capital) ngang cấp tỉnh. Các tỉnh lại được chia ra thành 129 huyện (distrito). Các huyện được chia thành 405 “Postos Administrativos” (điểm hành chính) và chia tiếp thành các localidade (thôn làng), cấp địa lý thấp nhất. Từ năm 1998, 33 “Municípios” (đô thị) đã được lập ở Mozambique.

Mozambique ở khu vực Nam Phi, Bắc giáp Tanzania ; Tây giáp Malawi, Zambia, Zimbabwe, Nam Phi, Eswatini ; Đông giáp Ấn Độ Dương. Lãnh thổ vương quốc gồm vùng đồng bằng to lớn ven biển ( 45 % diện tích quy hoạnh chủ quyền lãnh thổ ) trải dài trên 2 nghìn km từ Bắc đến Nam. Vùng núi ( đỉnh Namuli, 2.419 m ) và cao nguyên trải rộng ở phía tây Bắc rồi thoải dần về phía nam .
Mozambique theo chính sách cộng hòa, đa đảng. Các đảng phái : Đảng cầm quyền lúc bấy giờ là Đảng FRELIMO. Ngoài ra, còn có những đảng RENAMO, Đảng Dân chủ Mozambique ( PDM ), Đảng Liên minh dân chủ Mozambique ( CODEMO ), Đại hội Độc lập Mozambique ( COINMO ). Tổng thống được bầu bằng hình thức đại trà phổ thông đầu phiếu với nhiệm kỳ 5 năm là người đứng đầu nhà nước. Thủ tướng do Tổng thống chỉ định là người đứng đầu chính phủ nước nhà. Tổng thống lúc bấy giờ là ông Armando Emilio Guebuza ( cũng là quản trị Đảng FRELIMO ) và Thủ tướng là bà Luisa Diogo. Quốc hội : Có 250 ghế, được bầu bằng hình thức đại trà phổ thông đầu phiếu và có nhiệm kỳ 5 năm. Hiện nay Quốc hội do Đảng FRELIMO chiếm đa phần .
Mozambique là thành viên tích cực của Liên minh châu Phi ( AU ), là một lực lượng nòng cốt trong Phong trào không link ( KLK ), Cộng đồng những nước nói tiếng Bồ Đào Nha ( PALOP ), Khối thịnh vượng chung Anh ( Commonwealth ), là thành viên Cộng đồng Phát triển miền Nam châu Phi ( SADC ) .Với cương vị quản trị Liên minh châu Phi ( AU ) năm 2003, Mozambique đã góp phần tích cực vào việc xử lý xung đột, tăng cường hợp tác đấu tranh bảo vệ quyền lợi chính đáng của những nước châu Phi và những nước đang tăng trưởng .Trong chủ trương đối ngoại, Mozambique ưu tiên tăng trưởng quan hệ với những nước láng giềng, khu vực và những nước bè bạn truyền thống lịch sử như Nga, Trung Quốc, Nước Ta .
Nông nghiệp chiếm khoảng chừng 80 % lực lượng lao động và đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế tài chính : người bản xứ trồng những loại cây lương thực ( lúa mì, lúa gạo, ngô, sắn, lạc ) ; còn trên những vùng canh tác lớn, người châu Âu trồng những loại cây Giao hàng ngành xuất khẩu ( bông vải, điều, mía, cây có sợi, chè và cơm dừa khô ). Ngành đánh bắt cá cá biển cũng giữ vai trò đáng kể : tôm là loại sản phẩm chiếm 1/3 tổng sản phẩm xuất khẩu vương quốc. Ngoài ra, hai mẫu sản phẩm xuất khẩu quan trọng khác là hạt điều và đường. Công nghiệp còn trong thực trạng phôi thai. Nguồn tài nguyên tài nguyên ( mica, sắt, đá quý ) và nguồn năng lượng ( thủy điện, than đá, khí đốt ) tương đối dồi dào, nhưng chưa được chú trọng khai thác .Kinh tế Mozambique bị suy sụp do những cuộc cuộc chiến tranh du kích và nội chiến lê dài suốt 30 năm, là một trong những nước nghèo nhất quốc tế phải nhờ đến sự trợ giúp của quốc tế .Tuy nhiên, từ đầu thập niên 90 của thế kỷ XX, Mozambique thực thi một loạt cải cách kinh tế tài chính. Hầu hết mọi nghành nghề dịch vụ của nền kinh tế tài chính đều được tự do hóa trong một chừng mực nào đó .Hơn 900 doanh nghiệp nhà nước được tư nhân hóa. Từ năm 1996, lạm phát kinh tế thấp, tỷ giá hối đoái không thay đổi. Mức tăng trưởng kinh tế tài chính hàng năm của Mozambique đạt 10 % từ năm 1997 đến năm 1999. Tuy vậy quốc gia này còn phải nhờ vào vào sự trợ giúp quốc tế để cân đối ngân sách và bù vào sự mất cân đối giữa xuất khẩu và nhập khẩuNgoài ra việc xuất khẩu điện ( có đập thủy điện nổi tiếng Cahora Bassa ), dịch vụ cảng, đường giao thông vận tải quá cảnh cho những nước láng giềng là nguồn thu ngoại tệ lớn cho nền kinh tế tài chính Mozambique .Hiện nay Mozambique đạt nhiều thành công xuất sắc trong quy trình cải cách kinh tế tài chính, sử dụng hiệu suất cao những nguồn hỗ trợ vốn của quốc tế, duy trì mức tăng trưởng liên tục từ 7 % đến 8 % / năm. Các chỉ số kinh tế tài chính : GDP : 5,6 tỷ USD ( 2005 ), đạt mức tăng trưởng 7,2 %. Cũng trong năm 2005, xuất khẩu đạt 1,69 tỷ USD, nhập khẩu đạt 2,04 tỷ USD .Năm 2007, tổng sản phẩm quốc nội của Mozambique là 6,96 tỷ USD, đạt mức tăng trưởng 7,5 %. Như vậy, GDP trung bình đầu người của Mozambique là gần 300 USD / người / năm .Là một nước nông nghiệp, nông nghiệp lôi cuốn khoảng chừng 81 % lực lượng lao động và góp phần vào khoảng chừng 23,1 % GDP của Mozambique. Các loại sản phẩm nông nghiệp hầu hết của nước này là : sợi bông, mía, chè, lúa miến, cùi dừa, lạc, hạt điều, hoa quả nhiệt đới gió mùa, khoai tây, bò. Trước đây nước này xuất khẩu hạt điều đạt 29.000 tấn / năm đứng thứ ba châu Phi. Sản xuất nông nghiệp chưa phân phối được như cầu trong nước, do vậy hàng năm, Mozambique phải nhập từ 20-30 vạn tấn gạo. Đây là một thời cơ để gạo của Nước Ta xâm nhập thị trường này .Công nghiệp chỉ lôi cuốn 6 % lao động nhưng góp phần vào 30,2 % GDP của Mozambique. Mozambique xuất khẩu lượng điện tương đối lớn nhờ có đập thuỷ điện nổi tiếng Cahora Basa .Dịch Vụ Thương Mại của Mozambique khá tăng trưởng, lôi cuốn 13 % lực lượng lao động và góp phần 46,7 % GDP ( 2007 ). Các dịch vụ cảng, đường giao thông vận tải quá cảnh sang những nước láng giềng là nguồn thu ngoại tệ lớn cho nền kinh tế tài chính nước này .Về ngoại thương, năm 2007, kim ngạch xuất khẩu của Mozambique ra quốc tế đạt 2,73 tỷ USD. Các loại sản phẩm xuất khẩu chính của nước này là nhôm, tôm, sợi bông, đường, gỗ thiết kế xây dựng, cam quýt, điện. Các nước mà Mozambique xuất hàng sang đa phần là Hà Lan, Nam Phi, Malawi .Năm 2007, Mozambique nhập khẩu 3,03 tỷ USD hàng hoá như : máy móc thiết bị, mẫu sản phẩm hoá học, loại sản phẩm sắt kẽm kim loại, lương thực, hàng dệt may … [ 7 ]

Năm 2010, tổng sản phẩm quốc nội của Mozambique là 10,21 tỷ USD, đạt mức tăng trưởng 8,3%. Như vậy, GDP bình quân đầu người của Mozambique là gần 500 USD/người/năm.

Xem thêm: Địa chỉ “đỏ” giáo dục truyền thống

Là một nước nông nghiệp, nông nghiệp lôi cuốn khoảng chừng 81 % lực lượng lao động và góp phần vào khoảng chừng 28,8 % GDP của Mozambique. Các loại sản phẩm nông nghiệp đa phần của nước này là : sợi bông, mía, chè, lúa miến, cùi dừa, lạc, hạt điều, hoa quả nhiệt đới gió mùa, khoai tây, bò. Trước đây nước này xuất khẩu hạt điều đạt 29.000 tấn / năm đứng thứ ba châu Phi. Sản xuất nông nghiệp chưa phân phối được như cầu trong nước, do vậy hàng năm, Mozambique phải nhập từ 20-30 vạn tấn gạo. Đây là một thời cơ để gạo của Nước Ta xâm nhập thị trường này .Công nghiệp chỉ lôi cuốn 6 % lao động nhưng góp phần vào 26 % GDP của Mozambique. Mozambique xuất khẩu lượng điện tương đối lớn nhờ có đập thuỷ điện nổi tiếng Cahora Basa .Dịch Vụ Thương Mại của Mozambique khá tăng trưởng, lôi cuốn 13 % lực lượng lao động và góp phần 45,2 % GDP ( 2010 ). Các dịch vụ cảng, đường giao thông vận tải quá cảnh sang những nước láng giềng là nguồn thu ngoại tệ lớn cho nền kinh tế tài chính nước này .Về ngoại thương, năm 2010, kim ngạch xuất khẩu của Mozambique ra quốc tế đạt 2,51 tỷ USD. Các mẫu sản phẩm xuất khẩu chính của nước này là nhôm, tôm, sợi bông, đường, gỗ thiết kế xây dựng, cam quýt, điện. Các nước mà Mozambique xuất hàng sang đa phần là Hà Lan, Nam Phi, Malawi .Năm 2010, Mozambique nhập khẩu 3,53 tỷ USD hàng hoá như : máy móc thiết bị, loại sản phẩm hoá học, mẫu sản phẩm sắt kẽm kim loại, lương thực, hàng dệt may … Đối tác chính là Nam Phi, Hà Lan, Ấn Độ, Trung Quốc .
Dân số Mozambique hiện khoảng chừng 24.905.585 người. Với thành phần dân tộc bản địa phong phú : người bản xứ gốc Phi chiếm 99.66 % ( gồm có người Makhuwa, Tsonga, Lomwe, Sena, và những dân tộc bản địa khác ), người châu Âu 0.06 %, lai 0.2 %, người Ấn Độ 0.08 % .
Nền giáo dục của Mozambique còn gặp nhiều khó khăn vất vả do tình hình quốc gia không ổn định ; đói nghèo ; thực trạng thiếu trường học, giáo viên … Đầu thập kỉ 1990, khoảng chừng 67 % dân số vẫn còn mù chữ. Mozambique có một trường Đại học chính là Eduardo Mondlane ở thủ đô Maputo .

Tôn giáo tại Mozambique ( 2007 )

Cơ đốc giáo (56.1%)

Không tôn giáo (18.7%)

Hồi giáo (17.9%)

Khác (7.3%)

Điều tra dân số năm 2007 cho thấy rằng những Kitô hữu chiếm 56,1 % dân số và người Hồi giáo chiếm 17,9 % dân số. Có 7,3 % là những tín ngưỡng khác, hầu hết là vạn vật hữu linh, và 18,7 % không có niềm tin tôn giáo. [ 8 ]Giáo hội Công giáo Rôma Mozambique đã xây dựng mười hai giáo phận ( Beira, Chimoio, Gurué, Inhambane, Lichinga, Maputo, Nacala, Nampula, Pemba, Quelimane, Tete, và Xai-Xai, 3 tổng giáo phận là Beira, Maputo và Nampula ) .Giáo hội Các Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giêsu Kitô đã thiết lập một sự hiện hữu ngày càng tăng ở Mozambique. Nó đã mở màn gửi những nhà truyền giáo tiên phong đến Mozambique vào năm 1999, và, tháng 12 năm 2011, đã có hơn 5600 thành viên. [ 9 ]Hồi giáo là tôn giáo của khoảng chừng 4 triệu người Mozambique, hay khoảng chừng 17,9 % tổng dân số. Phần lớn là người Hồi giáo Sunni, mặc dầu 1 số ít ít là người Hồi giáo Shia cũng đã được ĐK. Những người Hồi giáo gồm có đa phần là người Mozambique địa phương, người gốc Nam Á ( Ấn Độ và Pakistan ), và một số lượng rất nhỏ người gốc Bắc Phi và Trung Đông. [ 10 ]