Phan Thiết – một điểm đến với 8 di sản văn hóa quốc gia

Kiến trúc dân gian đình làng Đức Thắng.

Ra đời trong thời kỳ di dânTrừ di tích kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật tháp Pô Sah Inư được người Chăm kiến thiết xây dựng từ thế kỷ 8 trên đỉnh đồi Bà Nài ở Phú Hài ; những di tích còn lại thì được hình thành trong thời kỳ kiến thiết xây dựng và tăng trưởng Phan Thiết từ cuối thế kỷ 18 đến nữa cuối thế kỷ 19 .

Các di tích kiến trúc cổ ở Phan Thiết thường gắn liền với văn hóa làng xã và chịu sự chi phối bởi hoàn cảnh xã hội đương thời; đó chính là bộ mặt của nền tảng kiến trúc, mỹ thuật cổ và là kho tàng để khai thác kiến thức về lịch sử, văn hóa, khảo cổ, Hán Nôm mang ý nghĩa tâm linh thiêng liêng. Ở đây di sản văn hóa từng thời phản ánh quá trình hình thành xóm làng, dân cư của một vùng đất trong lịch sử. Đồng thời phản ánh tổng quan diện mạo của một đô thị sơ khai đang trong thời kỳ phát triển của chế độ phong kiến triều Nguyễn xưa. Dẫu trải qua sự tàn phá của các thời kỳ chiến tranh, của thiên tai cùng sự bào mòn của thời gian, những di sản văn hóa ấy vẫn còn khá nguyên vẹn và đang được bảo tồn, gìn giữ rất tốt nhờ nỗ lực của cả cộng đồng. Trong đó phải kể đến công sức của nhân dân và các thế hệ đi trước đã để lại những di sản văn hóa, lịch sử về kiến trúc dân gian khá đa dạng, và người dân Phan Thiết đã được thừa hưởng rất nhiều giá trị về văn hóa, kinh tế từ các di sản vô giá này.

Di sản văn hóa truyền thống ở Phan Thiết gồm có nhiều mô hình, nhiều nghành nghề dịch vụ phong phú tạo nên những giá trị văn hóa truyền thống đa dạng và phong phú mang nhiều sắc thái riêng không liên quan gì đến nhau từng thời kỳ, được trau dồi, bồi đắp, duy trì của những thế hệ trước trong suốt quy trình di dân, định cư và lập nghiệp. Về mọi mặt và qua nhiều thời kỳ, di sản văn hóa truyền thống Phan Thiết mang tính địa phương truyền kiếp ở cố hương lại có dịp bộc lộ tính năng như sợi chỉ xuyên suốt tiến trình tụ cư của dân cư những nơi đến vùng đất mới. Di sản văn hóa truyền thống qua thời hạn đã khẳng định chắc chắn được tính tiên phong và ưu việt trong văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử, là linh hồn cho những người, những dòng tộc và dòng họ xa quê quây tụ lại để giữ gìn những giá trị lịch sử – văn hóa truyền thống và truyền thống dân tộc bản địa Việt. Và vì vậy, từ xưa Phan Thiết xứng danh là nơi tụ cư và là quê nhà của người “ ngũ Quảng ” .

 Nét đẹp của di sản kiến trúc

Ngắm một di tích cổ trong lòng thành phố đang tăng trưởng và tân tiến, phải kể đến giá trị những di tích kiến trúc nghệ thuật và thẩm mỹ đền miếu, đình, chùa, lăng vạn … với kiến trúc dân gian bên ngoài đồ sộ, cổ kính mà thời phong kiến khi nhìn quy mô kiến trúc của một di sản hoàn toàn có thể nhận thấy sự suy thịnh trong đời sống kinh tế tài chính của làng đó. Nét đẹp trong kiến trúc, điêu khắc bộc lộ qua từng thời kỳ, từng phong thái của từng di sản. Trải qua hàng trăm năm, dù thời hạn đã bào mòn những bờ mái, bờ nóc và nhiều lần biến hóa, nhưng còn đó rất rõ với những đường nét uốn lượn mềm mại và mượt mà trên nóc, trên những diềm mái của những khu công trình kiến trúc cổ. Như cổ lầu của đình Đức Thắng, Đức Nghĩa, Tú Luông, Lạc Đạo, Thủy Tú và bền chắc hơn với từng mảng, khối chạm khắc bằng nhiều hình thù kỳ lạ và hấp dẫn ở trên những tầng cao của tháp Pô Sah Inư huyền bí. Dù di sản đã có hàng trăm năm tuổi, thậm chí còn hơn ngàn năm vẫn luôn để lại ấn tượng mạnh cho người đến thăm nhờ khoảng trống kiến trúc và cảnh sắc tuyệt đẹp .

Bên trong các di tích cổ là những tác phẩm điêu khắc nghệ thuật dân gian được tạo tác công phu, sống động, hoàn mỹ và mang giá trị mỹ thuật cao cùng các sưu tập di vật cổ. Những lễ nghi tín ngưỡng dân gian, phong tục tập quán và lễ hội văn hóa dân gian phản ánh đậm nét sinh hoạt của cư dân nông nghiệp, ngư nghiệp xưa với nhiều nét vừa tương đồng vừa riêng biệt gắn với từng loại hình và đối tượng tôn thờ trong tín ngưỡng dân gian. Đây chính là những di sản văn hóa dân gian mang nhiều giá trị tiêu biểu, đặc trưng góp phần tạo nên bản sắc văn hóa riêng biệt của người Phan Thiết xưa và cả ngày nay.   

Bảo tồn di tích để Giao hàng du lịchHàng trăm năm trước kia khi thiết kế xây dựng những khu công trình kiến trúc dân gian, để giờ đây và sau này trở thành những di tích cổ với mục tiêu ship hàng đời sống văn hóa truyền thống niềm tin và nhu yếu về tâm linh của những những tầng lớp nhân dân ; những thế hệ trước trọn vẹn không nghĩ kiến thiết xây dựng những khu công trình kiến trúc đồ sộ lúc đó để ship hàng du lịch như thời nay, vì lúc đó chưa hề biết du lịch là gì, nên thiếu đi những khoảng chừng khoảng trống tương thích cho những hoạt động giải trí du lịch, mặc dù rằng đất đai thời tìm hiểu và khám phá rất to lớn của những làng xã nông thôn. Tuy vậy, thời nay con cháu những thế hệ trước đã biết sử dụng nền tảng di tích xưa để khai thác ship hàng du lịch. Nhưng những di sản kiến trúc thường rất kén khách, trừ những di sản nổi tiếng đại diện thay mặt cho một dân tộc bản địa, một chính sách xưa như những di sản kiến trúc ở cố đô Huế, khu nhà thời thánh Mỹ Sơn, Hội An … còn lại gần như ở đâu cũng vậy. Và những di sản khác nhau thường có những loại khách khác nhau, nhưng cũng rất hiếm di tích kiến trúc cổ đón được khách du lịch với số đông. Chủ yếu là những người nghiên cứu và điều tra, hiểu biết lịch sử hoặc tìm tư liệu Hán Nôm, tìm hiểu và khám phá về vùng đất, dân cư, con người xứ Phan. Tuy nhiên, ở Phan Thiết những năm gần đây khi tất cả chúng ta biết phục dựng những tiệc tùng hoặc gắn với việc trùng tu, tôn tạo di tích như phục dựng liên hoan Katê ở tháp Pô Sah Inư, phục dựng bộ xương cá voi ở vạn Thủy Tú gắn với tiệc tùng Cầu Ngư, đã đón hàng vạn khách đến mỗi năm trước dịch Covid-19. Còn lại những di tích khác đơn thuần chỉ là di tích kiến trúc cổ như đình Đức Thắng, Đức Nghĩa, Tú Luông, Lạc Đạo … chỉ xuân thu nhị kỳ thực hiện những lễ nghi xưa của hội đồng để duy trì việc bảo tồn di tích cổ của truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống dân tộc bản địa. Yếu tố quan trọng và cốt yếu nhất của mô hình di tích này là phải bảo tồn những giá trị nguyên gốc, không vì những nguồn lợi khác mà sao nhãng, làm phai mờ mạng lưới hệ thống giá trị văn hóa truyền thống, thẩm mỹ và nghệ thuật đã được định hình trong lịch sử ; bởi nếu không kể tên những di sản cổ kính ở Phan Thiết khi thăm quan thành phố này thì sẽ thiếu đi một phần nội dung quan trọng, và ít có một thành phố nào có được 8 di sản văn hóa truyền thống vương quốc như Phan Thiết .Nguyễn Xuân Lý

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh