Giáo án PTNL bài Ôn tập văn học trung đại Việt Nam | Giáo án ngữ văn 11

& 1. KHỞI ĐỘNG ( 5 phút)

– Mục tiêu: tạo hứng thú, tâm thế cho học sinh.

 – Phương pháp: vấn đáp

– Thời gian: 5p 

Hoạt động của Thầy và trò

–   GV giao nhiệm vụ:

+ Trình chiếu tranh vẽ, cho hs xem tranh vẽ ( CNTT )+ Chuẩn bị bảng lắp ghép

* HS:

+ Nhìn hình đoán tác giả văn học trung đại đã học+ Lắp ghép tác phẩm với tác giả+ Đọc, ngâm thơ tương quan đến tác giả- HS triển khai trách nhiệm :

–  HS báo  cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:

– GV nhận xét và dẫn vào bài mới:  Như vậy, trong chương trình Ngữ văn 10 và 11 vừa qua, chúng ta đã tìm hiểu kiến thức về văn học sử, về tác gia, về tác phẩm văn học tiêu biểu của văn học trung đại Việt Nam. Hôm nay, chúng ta thực hiện giờ ôn tập để có cái nhìn toàn diện về văn học trung đại của nước nhà.

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

* Thao tác 1 :

Hướng dẫn HS mạng lưới hệ thống chương trình VHTĐ trong chương trình Ngữ văn lớp 11 .

I. Hệ thống chương trình VHTĐ trong chương trình Ngữ văn lớp 11.

I. Hệ thống chương trình VHTĐ trong chương trình Ngữ văn lớp 11.

* Thao tác 1 :

Thảo luận nhóm theo câu hỏi SGK .Nhóm 1 .Những biểu lộ của chủ nghĩa yêu nước từ thế kỉ XVIII đến thế kỉ XIX ?Phân tích những biểu lộ của chủ nghĩa yêu nước qua những tác phẩm, đoạn trích đã học ?Nhóm 2 .Vì sao hoàn toàn có thể nói văn học ở thế kỉ XVIII nữa đầu thế kỉ XIX Open trào lưu nhân đạo ?Biểu hiện đa dạng và phong phú của nội dung nhân đạo trong tiến trình này ?Chứng minh qua những tác giả, tác phẩm tiêu biểu vượt trội ?

Nhóm 3

– Đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh mang giá trị phản ánh và phê phán hiện thực như thế nào ?

Nhóm 4

– Giá trị nội dung và nghệ thuật và thẩm mỹ thơ văn Nguyễn Đình Chiểu ?- Vẻ đẹp bi tráng và bất tử về người nông dân nghĩa sĩ trong Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc ?* Từng nhóm cử đại diện thay mặt vấn đáp, nhóm còn lại theo dõi, bổ trợ

* Nhóm 1

– Nội dung yêu nước trong văn học thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XIX : là tư tưởng trung quân ái quốc với cảm hứng : ý thức độc lập tự chủ, lòng căm thù giặc, ý thức quyết chiến, quyết thắng quân địch xâm lược, lòng tự hào quốc gia con người …- Những bộc lộ mới :+ Ý thức về vai trò củ tri thức so với quốc gia ( chiếu cầu hiền )+ Tư tưởng canh tân quốc gia ( Xin lập khoa luật )+ Mang âm hưởng bi tráng ( tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu )+ Tìm hướng đi mới cho cuộc sống trong thực trạng xã hội bế tắc ( Bài ca ngắn đi trên bãi cát – Cao Bá Quát )- Phân tích những bộc lộ của nội dung yêu nước qua những tác phâm và đoạn trích :+ Chạy giặc của Nguyễn Đình Chiểu : lòng căm thù giặc, nỗi xót xa trước cảnh quốc gia bị giặc tàn phá .+ Văn tế nghĩa sĩ cần giuộc ( Nguyễn Đình Chiểu ) : sự biết ơn với những người đã hi sinh vì Tổ quốc .+ Bài ca cảnh sắc Hương Sơn ( Chu Mạnh Trinh ) : ca tụng vẻ đẹp vạn vật thiên nhiên quốc gia .+ Vịnh khoa thi hương ( Trần Tế Xương ) : lòng căm thù giặc .+ Xin lập khoa luật ( Nguyễn Trường Tộ ) : canh tân quốc gia .+ Câu cá mùa thu ( Nguyễn Khuyến ) : ngợi ca vẻ đẹp của quê nhà quốc gia, đồng thời bộc lộ tình yêu nước thầm kín của tác giả .

* Nhóm 2

vì : tác phẩm mang nội dung nhân đạo Open nhiều, liên tục tập trung chuyên sâu vào yếu tố con người .Biểu hiện của nội dung nhân đạo :+ Sự thương cảm trước thảm kịch và đồng cảm trước khát vọng của con người+ Khẳng định, đề cao nhân phẩm, năng lực, lên án thế lực hung tàn chà đạp lên quyền sống của con người .+ Đề cao truyền thống cuội nguồn đạo lí nhân nghĩa của dân tộc bản địa .- Chứng minh qua những tác giả, tác phẩm tiêu biểu vượt trội :+ Truyện Kiều ( Nguyễn Du ) : tôn vinh vai trò của tình yêu. Đó là biểu lộ cao nhất của sự tôn vinh con người cá thể .Tình yêu không chỉ đem lại cho con người vẻ đẹp đời sống, qua tác phẩm, nhà thơ muốn đặt ra và chống lại định mệnh .+ Chinh phụ ngâm ( Đặng Trần Côn ) : con người cá thể được gắn liền với nỗi thấp thỏm tuổi trẻ, niềm hạnh phúc chóng phai tàndo cuộc chiến tranh .+ Thơ Hồ Xuân Hương : đó là con người cá nhân bản năng khao khát sống, khao khát niềm hạnh phúc, tình yêu đích thực, dám nói lên một cánh thẳng thắn những tham vọng của người phụ nữ bằng cách nói ngang với một đậm chất ngầu can đảm và mạnh mẽ .+ Truyện Lục Vân Tiên ( Nguyễn Đình Chiểu ) : con người cá nhân nghĩa hiệp và hành vi theo nho giáo .+ Bài ca ngất ngưởng ( Nguyễn Công Trứ ) : con người cá thể công danh sự nghiệp, hưởng lạc ngoài khuôn khổ .+ Câu cá mùa thu ( Nguyễn Khuyến ) : con người cá thể trống rỗng mất ý nghĩa .+ Thơ Tú Xương : nụ cười giải thoát cá thể và sự chứng minh và khẳng định mình .

* Nhóm 3

– Đoạn trích là bức tranh chân thực về đời sống nơi phủ chúa, được khắc họa ở hai phương diện :+ Cuộc sống thâm nghiêm xa hoa, giàu sang .+ Cuộc sống thiếu sinh khí, yếu ớt .à Một quốc tế riêng đầy quyền uy : Những tiếng quát tháo, truyền lệnh, những tiếng dạ ran, những con người oai vệ, những con người khúm núm, sợ sệt … có nhiều cửa gác, mọi việc đều có quan truyền lệnh, hướng dẫn. Thầy thuốc vào khám bệnh phải chờ, nín thở, khúm núm, lạy tạ .àPhủ chúa là nơi xa hoa, giàu sang vô cùng : từ nơi ở đến tiện lợi, từ đồ vật đến đồ ăn thức uống … nhưng thiếu sinh khí, âm u. Thiếu sự sống, sức sống .à Ngòi bút tả thực điềm đạm, kín kẽ nhưng lãnh đạm, lạnh nhạt, thậm chí còn coi thường của tác giảà sự phê phán thâm thúy của Hải Thượng Lãn Ông .

* Nhóm 4

– Giá trị nội dung thơ văn Nguyễn Đình Chiểu : Đề cao đạo lí nhân nghĩa, yêu nước chống giặc ngoại xâm .

– Giá trị nghệ thuật: Tính chất đạo đức – trữ tình. Màu sắc Nam Bộ qua ngôn ngữ, hình tượng nghệ thuật.

– Vẻ đẹp bi tráng và bất tử của hình tượng người nông dân – nghĩa sĩ trong Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc :+ Bi : Gợi lên qua đời sống khó khăn vất vả, lam lũ. Nỗi đau buồn, thương tiếc trước sự mất mát, hi sinh và tiếng khóc đau thương của người còn sống .+ Tráng : Lòng căm thù giặc, lòng yêu nước, hành vi quả cảm, anh hùng của nghĩa sĩ. à Tạo nên tiếng khóc lớn lao, cao quý .HS điền vào bảng mạng lưới hệ thống theo xu thế của GV .

HS trả lời cá nhân :

2. Minh chứng một số ít phát minh sáng tạo phá cách trong quy phạm, ước lệ .- Thơ Nguyễn Khuyến, thơ Hồ Xuân Hương .+ Hình thức : Thơ Nôm đường luật TNBC .+ Sáng tạo : Thi đề, hình ảnh, từ ngữ, tính ước lệ .- Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc : Đảm bảo khắt khe thể loại văn tế, nhưng mang ý thức thời đại, mang tính tân tiến, vượt hơn hẳn những bài văn tế thường thì .- Thượng kinh kí sự. Bài ca ngất ngưởng. Văn té nghĩa sĩ Cần Giuộc. Sa hành đoản ca. Chiếu cầu hiền. Tế cấp bát điều .

* Thao tác 3 :

HS điền vào bảng mạng lưới hệ thống theo xu thế của GV .GV : Minh chứng một số ít phát minh sáng tạo phá cách trong quy phạm, ước lệ .GV : hướng dẫn HS làm bài tập trắc nghiệm .

II. Ôn tập về nội dung VHTĐ.

Câu 1 .- Nội dung yêu nước trong văn học thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XIX :- Những bộc lộ mới :- Phân tích những biểu lộ của nội dung yêu nước qua những tác phâm và đoạn trích :+ Chạy giặc của Nguyễn Đình Chiểu :+ Văn tế nghĩa sĩ cần giuộc ( Nguyễn Đình Chiểu ) :+ Bài ca cảnh sắc Hương Sơn ( Chu Mạnh Trinh )+ Vịnh khoa thi hương ( Trần Tế Xương ) :+ Xin lập khoa luật ( Nguyễn Trường Tộ ) :+ Câu cá mùa thu ( Nguyễn Khuyến ) :Câu 2 :- Chủ nghĩa nhân đạo trong văn học thế kỉ XXVIII đến nữa đầu thế kỉ XIX, Open thành trào lưu nhân đạo vì : tác phẩm mang nội dung nhân đạo Open nhiều, liên tục tập trung chuyên sâu vào yếu tố con người .- Biểu hiện của nội dung nhân đạo :=> Vấn đề cơ bản của nội dung nhân đạo, hướng vào quyền sống con người ( con người trần gian ) qua Truyện Kiều, thơ Hồ Xuân Hương, ý thức về cá thể đậm nét ( ý thức về quyền sống cá thể, niềm hạnh phúc cá thể, năng lực cá thể ), chứng minh và khẳng định con người cá thể qua những tác phẩm như : Đọc tiểu Thanh kí của Nguyễn Du ; Tự tình của Hồ Xuân Hương ; Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ .- Chứng minh qua những tác giả, tác phẩm tiêu biểu vượt trội :+ Truyện Kiều ( Nguyễn Du ) :+ Chinh phụ ngâm ( Đặng Trần Côn ) :+ Thơ Hồ Xuân Hương+ Truyện Lục Vân Tiên ( Nguyễn Đình Chiểu ) :+ Bài ca ngất ngưởng ( Nguyễn Công Trứ ) :+ Câu cá mùa thu ( Nguyễn Khuyến ) :+ Thơ Tú Xương :Câu 3 .Giá trị phản ánh và phê phán hiện thực của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh ( Trích : Thượng kinh kí sự – Lê Hữu Trác ) .Câu 4 .- Giá trị nội dung thơ văn Nguyễn Đình Chiểu :- Giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật :- Vẻ đẹp bi tráng và bất tử của hình tượng người nông dân – nghĩa sĩ trong Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc :+ Bi :+ Tráng :à Trước Nguyễn Đình Chiểu, VHVN chưa có hình tượng thẩm mỹ và nghệ thuật hoàn hảo về người anh hùng nông dân nghĩa sĩ. Sau Nguyễn Đình Chiểu rất lâu cũng chưa có một hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ nào như thế. Vì vậy lần tiên phong trong VHDT có một tượng đài bi tráng và bất tử về người nông dân nghĩa sĩ

III. Ôn tập về phương pháp.

1. Một số đặc thù quan trọng và cơ bản về thi pháp ( đặc thù nghệ thuật và thẩm mỹ ) của VHTĐ việt nam .

2. Minh chứng 1 số ít phát minh sáng tạo phá cách trong quy phạm, ước lệ .- Thơ Nguyễn Khuyến, thơ Hồ Xuân Hương .- Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc :- Thượng kinh kí sự. Bài ca ngất ngưởng. Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc. Sa hành đoản ca. Chiếu cầu hiền. Tế cấp bát điều .3. Luyện tập .- Bài tập trắc nghiệm

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

GV cho một số câu hỏi trắc nghiệm:

Câu hỏi 1: Nhận xét nào trong các nhận xét sau nói đúng về thể thơ hát nói?

a. Hát nói trong văn học trung đại Việt Nam chính là hát ca trù.
b. Hát nói là một trong những điệu chủ đạo của hát ca trù.
c. Hát nói trong văn học trung đại Việt Nam chính là hát xẩm.
d. Hát nói là một trong những điệu chủ đạo của hát đối đáp.

Câu hỏi 2: Dòng nào nêu đúng các nhà thơ trung đại “công khai khẳng định cá tính độc đáo của mình. Thơ văn của họ thể hiện sự bức bối của lịch sử muốm tung phá cái khuôn khổ trật hẹp, tù túng và giả dối của chế độ phong kiến trong thời suy thoái”?

a.Hồ Xuân Hương, Cao Bá Quát, Nguyễn Đình Chiểu.
b. Hồ Xuân Hương, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát.
c. Hồ Xuân Hương, Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Khuyến.
d. Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Nguyễn Đình Chiểu.

Câu hỏi 3: Dòng nêu đúng những biểu hiện của sự phân hoá trong văn học Việt Nam 1900 – 1945 ?

a. Thể loại phong phú và đội ngũ tác giả đông đảo.
b. Nhiều thành tựu nổi bật và nhiều thể loại mới xuất hiện.
c. Nhiều bộ phận văn học và nhiều khuynh hướng thẩm mĩ.
d. Nhiều tác giả có cá tính và cái tôi thể hiện đậm nét.

Câu hỏi 4: Yếu tố nào cho thấy rõ nhất dấu vết của tiểu thuyết trung đại?

a. Sử dụng nhiều từ Hán Việt.
b. Nhiều điển tích, điển cố.
c. Nhiều hình ảnh ước lệ, tượng trưng.
d. Kết cấu chương hồi và kết thúc có hậu.

– HS triển khai trách nhiệm :- HS báo cáo giải trình tác dụng triển khai trách nhiệm :

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

GV giao nhiệm vụ:

Đọc bài thơ Tự tình II, Hồ Xuân Hương và vấn đáp câu hỏi1 / Xác định mạch xúc cảm của bài thơ ?2 / Em hiểu từ hồng nhan là gì ? Ghi lại 2 thành ngữ có từ hồng nhan .3 / Nghệ thuật rực rỡ của bài thơ là gì ?4 / Viết đoạn văn ngắn ( 5 đến 7 dòng ) trình diễn ý nghĩa nhân văn của bài thơ .- HS triển khai trách nhiệm :- HS báo cáo giải trình hiệu quả thực thi trách nhiệm :

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

GV giao nhiệm vụ:

+ Vẽ sơ đồ tư duy Phần ôn tập văn học trung đại Việt Nam+ Tìm đọc thêm một số ít bài thơ của những tác giả lớn : Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Tú Xương, Nguyễn Khuyến, Nguyễn Đình Chiểu .- HS thực thi trách nhiệm :- HS báo cáo giải trình tác dụng thực thi trách nhiệm :

–     Tra cứu tài liệu trên mạng, trong sách tham khảo.