Đề cương ôn tập học kỳ II môn Sử lớp 7>

Chương IV

Chương IV. Đại Việt thời Lê sơ (thế kỉ XV – đầu thế kỉ XVI)

1. Khởi nghĩa Lam Sơn: Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử

* Nguyên nhân thắng lợi:

– Nhân dân ta có lòng yêu nước nồng nàn, ý chí quật cường, quyết tâm giành lại độc lập tự do cho quốc gia .
– Tất cả những những tầng lớp nhân dân không phân biệt già trẻ, nam nữ, những thành phần dân tộc bản địa đều đoàn kết đánh giặc, nhiệt huyết tham gia cuộc khởi nghĩa, gia nhập lực lượng vũ trang, tự vũ trang đánh giặc, ủng hộ, tiếp tế lương thực cho nghĩa quân .
– Nhờ đường lối kế hoạch, giải pháp đúng đắn, phát minh sáng tạo của bộ tham mưu, đứng đầu là Lê Lợi, Nguyễn Trãi .

* Ý nghĩa lịch sử:

– Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn thắng lợi đã kết thúc 20 năm đô hộ hung tàn của phong kiến nhà Minh .
– Mở ra một thời kì tăng trưởng mới của dân tộc bản địa – thời Lê sơ .

2. Nước Đại Việt thời Lê sơ (1428 – 1527)

a) Tình hình chính trị, quân sự, pháp luật

* Chính trị:

– Sau khi đánh đuổi quân Minh, Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế, Phục hồi lại quốc hiệu Đại Việt .
– Tổ chức cỗ máy chính quyền sở tại : đứng đầu triều đình là vua. Vua trực tiếp nắm mọi quyền hành, kể cả chức tổng chỉ huy quân đội .
– Giúp việc cho vua có những quan đại thần. Ở triều đình có sáu bộ : Lại, Hộ, Lễ, Binh, Hình, Công. Ngoài ra, còn có 1 số ít cơ quan trình độ như Hàn lâm viện ( soạn thảo công văn ), Quốc sử viện ( viết sử ), Ngự sử đài ( can gián vua và những triều thần ) .
– Thời Lê Thái Tổ, Thái Tông, cả nước chia làm 5 đạo ; từ thời Thánh Tông, được chia lại thành 13 đạo thừa tuyên. Đứng đầu mỗi đạo thừa tuyên là ba ti đảm nhiệm ba mặt hoạt động giải trí khác nhau của mỗi đạo. Dưới đạo có phủ, châu, huyện và xã .

* Quân đội:

– Tổ chức theo chính sách “ ngụ binh ư nông ” .
– Gồm hai bộ phận : quân triều đình và quân địa phương ; gồm có bộ binh, thuỷ binh, tượng binh và kị binh .
– Vũ khí có đao, kiếm, cung tên, hoả đồng, hoả pháo. Quân đội được rèn luyện tiếp tục và sắp xếp canh phòng khắp nơi, nhất là những nơi hiểm yếu .

* Luật pháp:

– Quốc triều hình luật ( luật Hồng Đức ) .
– Nội dung chính là bảo vệ quyền hạn của vua, quan và giai cấp thống trị, địa chủ phong kiến. Đặc biệt bộ luật có những điều luật bảo vệ chủ quyền lãnh thổ vương quốc, khuyến khích tăng trưởng kinh tế tài chính, gìn giữ những truyền thống cuội nguồn tốt đẹp của dân tộc bản địa, bảo vệ 1 số ít quyền của phụ nữ .

b) Tình hình kinh tế

* Nông nghiệp:

– Dưới ách thống trị của nhà Minh, nước ta lâm vào thực trạng xóm làng điêu tàn, ruộng đồng bỏ phí, đời sống nhân dân cực khổ, nhiều người phải phiêu tán .
– Nhà Lê cho 25 vạn lính ( trong tổng số 35 vạn ) về quê làm ruộng ngay sau cuộc chiến tranh. Còn lại 10 vạn lính, chia làm 5 phiên thay nhau về quê sản xuất .
– Kêu gọi dân phiêu tán về quê làm ruộng .
– Đặt 1 số ít chức quan chuyên lo sản xuất nông nghiệp : Khuyến nông sứ, Hà đê sứ, Đồn điền sứ … thi hành chủ trương quân điền, cấm giết trâu, bò và bắt dân đi phu trong mùa gặt, cấy .
=> Nhờ những giải pháp tích cực, sản xuất nông nghiệp nhanh gọn phục sinh và tăng trưởng .

* Thủ công nghiệp, thương nghiệp:

– Nhiều làng bằng tay thủ công chuyên nghiệp nổi tiếng sinh ra. Thăng Long là nơi tập trung chuyên sâu nhiều ngành nghề bằng tay thủ công nhất .
– Các công xưởng do nhà nước quản lí gọi là Cục bách tác, chuyên sản xuất vật dụng cho vua, vũ khí, đúc tiền …
– Khuyến khích lập chợ mới và họp chợ .
– Buôn bán với quốc tế được tăng trưởng, những mẫu sản phẩm sành, sứ, vải lụa, lâm sản quý là những mẫu sản phẩm được thương nhân quốc tế ưu thích .

c) Tình hình văn hóa, giáo dục

– Giáo dục đào tạo :

+ Vua Lê Thái Tổ cho dựng lại Quốc tử giám ở kinh thành Thăng Long; ở các đạo, phủ đều có trường công, hằng năm mở khoa thi để tuyển chọn quan lại. Đa số dân đều có thể đi học trừ kẻ phạm tội và làm nghề ca hát.

+ Nội dung học tập, thi tuyển là những sách của đạo Nho. Đạo Nho chiếm địa vị duy nhất. Phật giáo, Đạo giáo bị hạn chế .
– Văn học, khoa học, thẩm mỹ và nghệ thuật :
+ Văn học chữ Hán chiếm lợi thế, văn học chữ Nôm giữ vị trí quan trọng. Văn thơ có nội dung yêu nước thâm thúy, bộc lộ niềm tự hào dân tộc bản địa, khí phách anh hùng và ý thức quật cường của dân tộc bản địa .
+ Khoa học : Sử học có Đại Việt sử kí, Đại Việt sử kí toàn thư ; Địa lí có Hồng Đức map, Dư địa chí ; Y học có Bản thảo thực vật toát yếu ; Toán học có Đại thành toán pháp, …
+ Nghệ thuật sân khấu ca, múa, nhạc, chèo tuồng, … hồi sinh nhanh gọn và tăng trưởng .
+ Điêu khắc có phong thái khối đồ sộ, điêu luyện.

Chương V

Chương V. Đại Việt ở các thế kỉ XVI – XVIII

1. Kinh tế, văn hóa thế kỉ XVI – XVIII

a) Kinh tế

* Nông nghiệp:

– Ở Đàng Ngoài :
+ Cuộc cuộc chiến tranh Nam – Bắc triều đã phá hoại nghiêm trọng nền sản xuất nông nghiệp. Chính quyền Lê – Trịnh ít chăm sóc đến công tác làm việc thuỷ lợi và tổ chức triển khai khai hoang .
+ Ruộng đất công làng xã bị cường hào đem cầm bán. Ruộng đất bỏ phí, mất mùa, đói kém xảy ra dồn dập, nhất là vùng Sơn Nam và Thanh – Nghệ, nông dân phải bỏ làng đi phiêu tán .
– Ở Đàng Trong :
+ Các chúa Nguyễn tổ chức di dân khai hoang, cấp lương ăn, nông cụ, xây dựng làng ấp mới ở khắp vùng Thuận – Quảng => hình thành những tầng lớp địa chủ lớn .
+ Nhờ khai hoang và điều kiện kèm theo tự nhiên nên nông nghiệp tăng trưởng nhanh, nhất là vùng đồng bằng sông Cửu Long .

* Thủ công nghiệp: xuất hiện nhiều làng thủ công, nổi tiếng như: gốm Thổ Hà (Bắc Giang), Bát Tràng (Hà Nội), dệt La Khê (Hà Nội), rèn sắt ở Nho Lâm (Nghệ An)…

* Thương nghiệp:

– Buôn bán tăng trưởng, nhất là ở những vùng đồng bằng và ven biển, những thương nhân châu Á và châu Âu thường đến Phố Hiến và Hội An kinh doanh sinh động. Xuất hiện những chợ làng, chợ huyện .
– Xuất hiện thêm 1 số ít đô thị : Phố Hiến ( Hưng Yên ), Thanh Hà ( Thừa Thiên – Huế ), Hội An ( Quảng Nam ), Gia Định ( Thành phố Hồ Chí Minh thời nay ) .
– Các chúa Trịnh và chúa Nguyễn cho thương nhân quốc tế vào kinh doanh để nhờ họ mua vũ khí. Về sau, những chúa thi hành chủ trương hạn chế ngoại thương, do vậy từ nửa sau thế kỉ XVIII, những thành thị suy tàn dần .

b) Văn hóa

* Tôn giáo:

– Nho giáo vẫn được chính quyền sở tại phong kiến tôn vinh trong học tập, thi tuyển và tuyển lựa quan lại. Phật giáo và Đạo giáo được hồi sinh .
– Thiên chúa giáo : từ năm 1533, những giáo sĩ ( Bồ Đào Nha ) theo thuyền buôn đến nước ta truyền bá. Sang thế kỉ XVII – XVIII, hoạt động giải trí của những giáo sĩ ngày càng tăng. Tuy nhiều lần bị cấm, nhưng những giáo sĩ vẫn tìm cách để truyền đạo .

* Sự ra đời của chữ Quốc ngữ:

– Một số giáo sĩ phương Tây dùng vần âm La-tinh để ghi âm tiếng Việt và sử dụng trong việc truyền đạo .
– Đây là thứ chữ viết thuận tiện, khoa học, dễ thông dụng, lúc đầu chỉ dùng trong việc truyền đạo, sau lan rộng ra trong nhân dân và trở thành chữ Quốc ngữ của nước ta cho đến ngày này .

c) Văn học và nghệ thuật dân gian

– Các thế kỉ XVI – XVII : Văn học chữ Hán chiếm lợi thế. Văn học chữ Nôm cũng tăng trưởng mạnh, có những nhà thơ Nôm nổi tiếng như Nguyễn Bỉnh Khiêm, Đào Duy Từ …
– Sang nửa đầu thế kỉ XVIII :
+ Văn học dân gian tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ, bên cạnh truyện Nôm dài như Phan Trần, Nhị Độ Mai … còn có truyện Trạng Quỳnh, truyện Trạng Lợn …
+ Nghệ thuật dân gian như múa trên dây, múa đèn, ảo thuật, điêu khắc … thẩm mỹ và nghệ thuật sân khấu như chèo, tuồng, hát ả đào … được phục sinh và tăng trưởng .

2. Phong trào Tây Sơn

a) Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước (cuối thế kỷ XVIII)

– Giữa thế kỷ XVIII chính sách phong khủng hoảng cục bộ thâm thúy, trào lưu nông dân bùng nổ ở nhiều nơi .
– Năm 1771, khởi nghĩa nông dân bùng lên ở Tây Sơn ( Tỉnh Bình Định ) do Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ chỉ huy. Từ một cuộc khởi nghĩa nhanh gọn tăng trưởng thành trào lưu lật đổ chúa Nguyễn ở Đàng Trong .
– Năm 1786 – 1788, nghĩa quân tiến ra Bắc lật đổ tập đoàn lớn Lê – Trịnh, thống nhất quốc gia .

b) Các cuộc kháng chiến ở cuối thế kỷ XVIII

* Kháng chiến chống quân Xiêm 1785:

– Sau khi chúa Nguyễn bị lật đổ, Nguyễn Ánh cầu viện quân Xiêm, Vua Xiêm sai tướng đem 5 vạn quân thủy bộ tiến sang nước ta .
– Cuối năm 1784, chiếm gần nửa đất Nam Bộ, ra sức cướp phá sẵn sàng chuẩn bị tiến công quân Tây Sơn ở vùng đất còn lại .
– Năm 1785, Nguyễn Huệ đã tổ chức triển khai trận đánh phục kích Rạch Gầm – Xoài Mút ( trên sông Tiền – Tiền Giang ) đánh tan quân Xiêm, Nguyễn Ánh phải chạy sang Xiêm .
=> Đây là một thắng lợi lớn tàn phá gần 4 vạn quân Xiêm, bộc lộ tài tổ chức triển khai, cầm quân của Nguyễn Huệ, đập tan mưu đồ xâm lược của quân Xiêm, nêu cao ý thức dân tộc bản địa của trào lưu Tây Sơn .

* Kháng chiến chống quân Thanh (1789)

– Ở ngoài Bắc, Nguyễn Hữu Chỉnh giúp vua Lê Chiêu Thống phản bội Tây Sơn. Sau khi bị quân Tây Sơn đánh vua Lê Chiêu Thống đã cầu cứu quân Thanh. Vua Thanh đã cho 29 vạn quân sang nước ta .
– Vua Lê Chiêu Thống cầu viện quân Thanh kéo sang nước ta. Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế, lấy niên hiệu là Quang Trung chỉ huy quân tiến ra Bắc .
– Trên đường đi đã dừng lại ở Nghệ An, Thanh Hoá để tuyển thêm quân .
– Sau 5 ngày tiến quân thần tốc, mùng 5 Tết 1789 nghĩa quân Tây Sơn thắng lợi vang dội ở Ngọc Hồi – Đống Đa tiến vào Thăng Long vượt mặt trọn vẹn quân xâm lược .
=> Phong trào nông dân Tây Sơn đã trong bước đầu triển khai xong sự nghiệp thống nhất quốc gia và bảo vệ tổ quốc .

c) Vương triều Tây Sơn

– Năm 1778, Nguyễn Nhạc xưng Hoàng đế, vương triều Tây Sơn xây dựng .
– Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế thống trị vùng đất từ Thuận Hóa trở ra Bắc .
– Thành lập chính quyền sở tại những cấp, lôi kéo nhân dân Phục hồi sản xuất. Lập lại sổ hộ khẩu, tổ chức triển khai lại giáo dục, thi tuyển, tổ chức triển khai quân đội ( dịch chữ Hán, chữ Nôm để làm tài liệu dạy học ) .
– Đối ngoại hòa hảo với nhà Thanh, quan hệ với Lào và Chân Lạp rất tốt đẹp .
– Năm 1792, Quang Trung qua đời. Năm 1802, Nguyễn Ánh tiến công, vương triều Tây Sơn sụp đổ.

Chương V

Chương VI. Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX

1. Chế độ phong kiến nhà Nguyễn (tình hình chính trị – kinh tế)

* Tình hình chính trị:

– Năm 1802, Nguyễn Ánh lên ngôi, chọn Phú Xuân làm kinh đô, lập ra triều Nguyễn. => Chế độ quân chủ chuyên chế được lập lại, vua trực tiếp nắm mọi quyền hành .
– Năm 1815, phát hành bộ luật mới : Hoàng triều luật lệ ( Luật Gia Long ) .
– Năm 1831 – 1832, cả nước được chia thành 30 tỉnh và một phủ Thừa Thiên .
– Quân đội : Gồm nhiều binh chủng, được thiết kế xây dựng với một mạng lưới hệ thống thành lũy vững chãi ở những tỉnh .
– Về đối ngoại : thuần phục nhà Thanh, khước từ mọi quan hệ với những vương quốc phương Tây .

* Tình hình kinh tế:

– Nông nghiệp:

+ Công cuộc khai hoang được tăng nhanh nhưng ruộng đất hoang hóa vẫn còn nhiều .
+ Đặt ra chủ trương “ quân điền ” nhưng tổng diện tích quy hoạnh ruộng đất công còn quá ít, nông dân vẫn thiếu ruộng đất để cày cấy .

+ Đê điều được tu sửa nhưng vỡ đê, lụt lội vẫn thường xuyên xảy ra khiến làng xóm tiêu điều, mùa màng bị tàn phá.

– Công thương nghiệp: phát triển.

+ Nhà Nguyễn lập nhiều xưởng đúc tiền, đúc súng, đóng tàu, khai mỏ … Thủ công nghiệp nhân dân liên tục tăng trưởng nhưng thuế nặng .

+ Thương nghiệp: Đất nước thống nhất thuận lợi cho việc trao đổi buôn hán. Các đô thị, thị tứ phồn thịnh. Thuyền buôn nước ngoài thường xuyên đến buôn hán. Tàu buôn phương Tây cũng đến buôn bán ở các hải cảng Việt Nam nhưng nhà Nguyễn không cho họ mở cửa hàng, họ chỉ được ra vào ở một số cảng quy định.

2. Sự phát triển của văn hóa dân tộc cuối thế kỉ XVIII – nửa đầu thế kỉ XIX

a) Văn học – Nghệ thuật

* Văn học:

– Văn học dân gian vẫn tăng trưởng đa dạng chủng loại. Nhiều nhà thơ năng lực Open như : Cao Bá Quát, Nguyễn Văn Siêu, Bà Huyện Thanh Qụan, Hồ Xuân Hương, … điển hình nổi bật nhất là Nguyễn Du .
– Văn học phản ánh đa dạng và phong phú và thâm thúy đời sống xã hội đương thời cùng những đổi khác trong tâm tư nguyện vọng, tình cảm và nguyện vọng của con người Nước Ta .

* Nghệ thuật:

– Sự đa dạng chủng loại, phong phú của văn nghệ dân gian tăng lên với nhiều thể loại : ca dao, tục ngữ, truyện cười, dân ca quan họ, trống quân, hát dặm, … .
– Điểm điển hình nổi bật về thẩm mỹ và nghệ thuật dân gian cuối thế kỉ XVIII – đầu thế kỉ XIX là tranh dân gian ( Đông Hồ ). Phản ánh đời sống đời thường muôn màu muôn vẻ của dân cư, biểu lộ những nét rực rỡ, độc lạ trong thẩm mỹ và nghệ thuật .
– Về nghệ thuật và thẩm mỹ kiến trúc : Chùa Tây Phương, đình làng Đình Bảng, những lăng tẩm, hoàng cung của vua Nguyễn ở Huế, Khuê văn những ở Văn Miếu ( Thành Phố Hà Nội ), …

ND chính

1. Phạm vi: kiến thức cơ bản học kì 2 Lịch sử 7: chương IV, V, VI.

2. Nội dung chính:

Loigiaihay.com

Source: https://evbn.org
Category: Bài Tập