Tích hợp đang bị hiểu sai

“Mục đích tối thượng của giáo dục là phẩm chất, kỹ năng, là năng lực, chứ đâu phải là môn học”, thầy Nguyễn Văn Khánh (Đại học Sư phạm Hà Nội) chia sẻ quan điểm trước việc nhiều người muốn giữ các môn học độc lập, e ngại tích hợp.

Những ngày qua, có rất nhiều ý kiến về dạy học tích hợp trong dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể (gọi tắt là dự thảo). GS Đào Trọng Thi, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa Giáo dục Thanh thiếu niên cho rằng, mục đích của giáo dục không phải là giữ các môn học. Không có môn học nào là “bắt buộc phải tồn tại cả”.

“Chúng ta cần phẩm chất, năng lực; để có phẩm chất, kỹ năng phải có kiến thức và cách thức vận dụng kiến thức đó. Chúng ta có thể dùng nhiều phương pháp khác nhau như tích hợp, liên môn… Cái nào đạt được mục đích giáo dục thì chúng ta làm. Nếu dạy độc lập không đạt hiệu quả thì môn học tồn tại độc lập không để làm gì.

Vậy dạy học tích hợp là gì? Vì sao phải dạy học tích hợp? Sau đây là một số trao đổi về các vấn đề này.

Dạy học tích hợp là gì?

Về từ nguyên, tích hợp (Integration) có nguồn gốc từ tiếng La tinh với nghĩa là xác lập cái chung, cái toàn thể, cái thống nhất trên cơ sở các bộ phận riêng lẻ, tức là kết hợp các phần, các bộ phận với nhau trong một tổng thể. Trong lĩnh vực khoa học giáo dục, khái niệm tích hợp dùng để chỉ tư tưởng giáo dục toàn diện, làm cho con người phát triển hài hòa, cân đối.

Trong dạy học ở bậc phổ thông, tích hợp được hiểu là sự tổ hợp theo một cách thức nào đấy một số nội dung cần thiết cho việc hình thành, phát triển năng lực người học thành một môn học mới; hoặc tạo môn học mới từ một số nội dung của các môn học khác; hay có thể lồng ghép thêm các nội dung cần thiết vào nội dung vốn có của môn học… Dạy học tích hợp được hiểu là định hướng dạy học trong đó giáo viên tổ chức, hướng dẫn sao cho học sinh biết huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng đã có thuộc các lĩnh vực để giải quyết được nhiệm vụ học tập và qua đó mà hình thành kiến thức, kỹ năng mới.

Vì sao phải dạy học tích hợp?

Cội nguồn của tư tưởng dạy học tích hợp xuất phát từ tính chỉnh thể của khoa học. Dù được phân thành nhiều lĩnh vực khác nhau để phù hợp với năng lực nhận thức của con người, song về bản chất, khoa học vốn dĩ là một chỉnh thể và chỉnh thể đó tồn tại độc lập với sự phân chia của con người.

Sự thực là, mỗi sự vật, hiện tượng trong thế giới quanh ta đều có mối liên hệ mật thiết với một số sự vật, hiện tượng khác theo các mức độ khác nhau. Mỗi tình huống mà chúng ta gặp phải hàng ngày đều là những tình huống tích hợp của một số tình huống khác. Ví dụ, nếu chỉ thông báo rằng, ngày 24/11/2015, Thổ Nhĩ Kỳ bắn hạ chiếc máy bay Su 24 của Nga thì đơn thuần đó chỉ là một sự kiện lịch sử. Nhưng nếu đi sâu vào bản chất thì sẽ thấy rằng sự kiện lịch sử đó nằm trong bối cảnh quan hệ kinh tế, địa chính trị cực kỳ phức tạp.

Chính vì thế, để nhận biết được một sự vật hiện tượng, cần phải có kỹ năng được hình thành bởi kiến thức và kinh nghiệm tổng hợp từ nhiều lĩnh vực; để giải quyết một nhiệm vụ thực tiễn cần phải sử dụng phối hợp các kiến thức và các kỹ năng khác nhau.

Dạy học tích hợp ở bậc học phổ thông là một trong những cách thức giúp học sinh nhận thức sự vật, hiện tượng khoa học theo đúng bản chất quan hệ của nó với các sự vật, hiện tượng khác. Trong sự kiện lịch sử bắn hạ máy bay ở trên, nếu vận dụng được kiến thức địa lý về Trung Đông, về nhu cầu cảng biển giúp vươn tầm ra thế giới của Nga…, nếu phân tích được quan hệ kinh tế, chính trị của Thổ Nhỹ Kỳ với các nước trong khu vực và với các cường quốc trên thế giới, tức là xem xét sự kiện lịch trong mối quan hệ hữu cơ của nó với các kiến thức khác, thì sẽ rút ra được nhiều điều thú vị.

Chúng ta đều biết rằng, mục tiêu tối thượng của giáo dục nói chung và giáo dục phổ thông nói riêng là phát triển năng lực của con người. Biểu hiện của năng lực là kỹ năng giải quyết một tình huống có ý nghĩa, chứ không phải ở việc tiếp thụ một lượng tri thức rời rạc. Chính vì có khả năng làm cho con người nhận thức được các sự vật, hiện tượng theo đúng mối quan hệ vốn có của chúng với thế giới xung quanh, nên dạy học tích hợp là một cách thức rất hữu hiệu để học sinh phát triển năng lực.

Lợi ích của dạy học tích hợp là gì?

Giáo dục phổ thông là giáo dục con người từ khi còn thơ ấu cho đến hết cấp THPT. Trong giáo dục phổ thông, luôn phải giải quyết sự mâu thuẫn giữa yêu cầu khối lượng kiến thức giúp người học phát triển toàn diện và quỹ thời gian cũng như tâm, sinh lý của người học.

Ngoài lợi ích từ việc làm cho người học hiểu đúng bản chất của sự vật hiện tượng trong chỉnh thể của nó, dạy học tích hợp còn là một cách thức hữu hiệu trong việc tích hợp được nhiều kiến thức mà lại không có quá nhiều đầu môn học, phù hợp với xu thế tinh lọc kiến thức trong giáo dục phổ thông hiện đại. Một số kiến thức gần nhau, liên quan với nhau sẽ được tích hợp vào cùng một môn học.

Sự tích hợp này sẽ làm rõ được sự gắn kết giữa các kiến thức ấy, đồng thời tránh được sự trùng lặp không cần thiết về nội dung của các môn học. Nói cách khác, dạy học tích hợp giúp giảm được kiến thức không thực sự phù hợp với mục đích giáo dục, để có điều kiện tăng kiến thức phù hợp. Tức là dạy học tích hợp góp phầp đắc lực vào giáo dục toàn diện. Hơn nữa, khi mỗi sự vật, hiện tượng được nhìn nhận trong mối quan hệ hữu cơ với các sự vật, hiện tượng khác thì sẽ khơi dậy được cảm hứng tìm tòi, khám phá của người học.

Dạy học theo các môn học (như hiện nay) có khó khăn gì?

Chỉ cần để ý rằng, hiện nay mỗi ngày trên toàn thế giới có tới vài nghìn cuốn sách được xuất bản thì thấy ngay rằng, không thể thực hiện giáo dục phổ thông theo chương trình và sách giáo khoa gồm quá nhiều môn học riêng rẽ, biệt lập với nhau.

Trong nhà trường phổ thông, nếu mỗi môn học đều phải là một bộ môn khoa học chính thống, nhận thức về mỗi môn học đều phải như nhận thức về một bộ môn khoa học, phải bảo đảm tính hệ thống bộ môn… thì có lẽ không thời gian nào cho đủ, không nền giáo dục (phổ thông) nào làm được! Vả chăng, để giúp con người phát triển toàn diện và hài hòa đức, trí, thể, mỹ thì điều quyết định không phải là khối lượng kiến thức mà là cách cấu trúc kiến thức như thế nào.

Rất nhiều bất cập hiện nay ở nền giáo dục phân khoa học thành các môn học có một phần nguyên nhân bắt nguồn từ việc mỗi môn học đều chú trọng về tính hàn lâm, ít gắn với thực tiễn và thiếu sự gắn kết hữu cơ với nhau, như tự thân vốn có của khoa học và thực tiễn.

Chương trình giáo dục phổ thông được cấu trúc thế nào?

Nguyễn Văn Khánh
Đại học Sư phạm Hà Nội