Phân biệt rõ giữa ‘bồi thường’ và ‘hỗ trợ’ hoạt động thu hồi đất nông nghiệp

Hội thảo nhằm tăng cường trao đổi thông tin, tiếp thu những bài học kinh nghiệm và ý kiến đóng góp cho dự thảo sửa đổi Luật Đất đai 2013, thông qua thảo luận sâu về các chủ đề như: Tập trung, tích tụ đất nông nghiệp; bồi thường, xác định giá đất, hỗ trợ tái định cư, thu hồi đất theo tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII.

Quang cảnh hội thảo. 

Cần nêu rõ “tiêu chí lợi nhuận”

Tại Hội thảo, nhiều vấn đề trong Luật Đất đai đã được các đại biểu đề cập như: Bất cập trong xác định tiêu chí thu hồi đất; thiệt hại và bồi thường thiệt hại khi nhà nước thu hồi; khái niệm bồi thường, hỗ trợ; giải quyết tái định cư…

Theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phan Trung Hiền, Trưởng Khoa Luật, Đại học Cần Thơ, một trong những bất cập của Luật Đất đai năm 2013 là vấn đề thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế – xã hội, vì lợi ích quốc gia, công cộng.

Dự thảo hiện nay tuy có định nghĩa khái niệm “dự án phát triển kinh tế – xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng” nhưng chưa nêu rõ “tiêu chí lợi nhuận” của những dự án này. Cụ thể, các cụm từ như “dự án nhà ở thương mại”, “dự án chỉnh trang đô thị”, “khu dân cư nông thông mới”… còn có nhiều cách hiểu chưa thống nhất, dễ bị lạm dụng, vượt rào dẫn đến một số địa phương thu hồi đất tràn lan, khó kiểm soát.

Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phan Trung Hiền cho rằng, xác định được “tiêu chí lợi nhuận” là một trong những điều kiện tiên quyết để quyết định ranh giới, phạm vi thu hồi đất bắt buộc. Các dự án thương mại, dịch vụ về bản chất không thuộc trường hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế-xã hội. Nhà nước không nên đứng ra thu hồi đất cho các dự án này mà cần thực hiện thông qua cơ chế thỏa thuận với người sử dụng đất.

Quy định “chỉ thu hồi đất để tạo quỹ đất đấu giá quyền sử dụng đất hoặc đấu thầu dự án có sử dụng đất” chưa xác định rõ là sử dụng vào mục đích gì sau khi đấu giá hay đấu thầu. “Việc bố trí đất thông qua đấu giá hay đấu thầu cho các dự án thương mại, dịch vụ về bản chất không thuộc trường hợp thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế – xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng mà cần được thực hiện thông qua cơ chế thỏa thuận với người sử dụng đất. Vì vậy, Nhà nước không nên đứng ra thu hồi đất cho các dự án này”, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phan Trung Hiền nói.

Làm rõ khái niệm “bồi thường” hay “hỗ trợ”

Cho rằng pháp luật hiện hành còn chưa rạch ròi giữa khái niệm “bồi thường” và “hỗ trợ” khi nhiều trường hợp dùng cụm từ “hỗ trợ” nhưng mang bản chất “bồi thường”, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phan Trung Hiền đề xuất, tất cả các thiệt hại do hoạt động thu hồi đất gây ra nên quy về một mối là áp dụng quy định về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất.

Trong khi đó, “hỗ trợ” chỉ nên áp dụng trong trường hợp “không đủ tính pháp lý” để được xét bồi thường, như xây dựng nhà trên bờ kè, không có giấy tờ đất, nhà…; hoặc áp dụng đối với trường hợp tổ chức kinh tế được giao đất vừa thu hồi muốn hỗ trợ thêm việc làm hay chi phí bảo hiểm y tế cho người có đất bị thu hồi.

Ông Nguyễn Đức Thịnh, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển cộng đồng nông thôn phát biểu tại thảo. 

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Đức Thịnh, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển cộng đồng nông thôn cũng đề xuất sửa đổi cụm từ “hỗ trợ” thành cụm từ “bồi thường” khi Nhà nước thu hồi đất. Ông Thịnh nêu băn khoăn: “Các nội dung mô tả trong cụm từ “hỗ trợ” nhưng mang bản chất “bồi thường” như thiệt hại từ sản xuất kinh doanh của các tổ chức kinh tế bị ngừng hoạt động khi Nhà nước thu hồi đất sẽ được bồi thường hay hỗ trợ? Theo Luật Đất đai 2013 thì được bồi thường nhưng theo Nghị định 47/2014/NĐ-CP quy định về bồi thường, hỗ trợ; tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất thì chỉ được xem xét hỗ trợ… cần nghiên cứu kỹ nội dung này. Nếu xác định hoạt động thu hồi đất làm mất nghề nông nghiệp hay xáo trộn sản xuất và đời sống thì nên quy định bồi thường do mất việc làm, bồi thường để ổn định đời sống, sản xuất”. Ông Thịnh cho biết thêm, ở các quốc gia tiên tiến, khi Nhà nước trưng mua đất thì có một chế định duy nhất gọi là bồi thường, hoàn toàn không có các quy định về hỗ trợ.

Bên cạnh đó, cũng theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phan Trung Hiền, bất cập trong bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là do không đứng trên quan điểm: “Xác định thiệt hại” trước khi giải quyết “bồi thường thiệt hại”. Nếu Luật Đất đai 2003 có quy định khái niệm “bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất” thì Luật Đất đai 2013 không còn quy định này. Dự thảo lần này cũng không có khái niệm “bồi thường về tài sản khi Nhà nước thu hồi đất”.