Ma túy đá (“Meth”)

Thính giả Nguyễn Trung Hậu hỏi:

“Thưa Bác sĩ,

Em bị chứng giật cơ khắp người do sợ sệt lo âu và mỗi khi em ngồi gần người khác là cảm giác ấy lại diễn ra khiến cơ em cứ trong tình trạng giật liên tục làm em rất khó chịu và mỗi lần như thế em rất ngại. Em càng chú ý đến nó thì nó càng giật.

Sau khi đập đá với bạn bè xong em bị như vậy luôn, mắt em không dám nhìn thẳng vì sợ người xung quanh, và ngồi gần mà mắt mình cứ toàn để ý tới người khác chứ không như trước em ngồi với bạn bè bình thường mà sau lần ấy mà mỗi lần ngồi gần là em cảm thấy khó chịu vì toàn nhìn người khác làm họ khó chịu mà em cũng khó chịu. Giờ mỗi lần ngồi ngang hàng với bạn bè mà mắt em cứ để ý tới người ngồi bên suốt làm em mất tập trung tới chuyện khác. Mà mỗi lần thấy khó chịu là cơ em giật liên tục, giật khắp cả người không chừa chỗ nào hết Bác sĩ ạ. Em luôn trong tình trạng bất an khó chịu khi phải nhìn đối diện hay ngồi gần người khác vì em rất ngại vì cơ e giật liên tục. Mà càng nhìn thì cơ càng giật. Em hay để ý tới người khác vì sợ sệt nên mới ra vậy. Khi ngủ thì em không còn giật hay ngồi một mình không có ai ở bên thì ít giật hoặc không giật. Mọi người hay nói em sao ngồi gần với em thấy khó chịu kiểu như tù túng.

Em mong Bác sĩ giúp em với. Em rất khó chịu khi phải nhìn xem chung với người khác hay làm bất cứ việc gì.

Em xin chân thành cảm ơn Bác sĩ.”

Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:

Đây là một câu hỏi về việc dùng “ma túy đá” hay thuốc methamphetamine dạng tinh thể.

Trước hết, tôi xin đề nghị bịnh nhân đi đến bác sĩ hoặc phương tiện chữa trị cai thuốc, giải độc càng sớm càng tốt, vì methamphetamine (meth) là một thuốc nguy hiểm, có tác dụng ngay cũng như tác dụng lâu dài trên não bộ và trên các bộ phận quan yếu khác như hệ tuần hoàn (mạch máu, tim), thận, răng miệng. Meth cũng làm cho hệ phòng thủ (miễn nhiễm) của cơ thể yếu đi, cơ thể dễ bị nhiễm trùng hơn.

Amphetamine được phát minh từ cuối thế kỷ thứ 19 (L. Edeleano, 1887) tại Đức. Methamphetamine được bào chế từ chất ephedrine tại Nhật (Nagayoshi, 1888). Methamphetamine, mạnh hơn và dễ bào chế hơn amphetamine, được tổng hợp đầu thế kỷ thứ 20 tại Nhật (1919). Hai phe trong thế chiến thứ 2 đều cho binh sĩ dùng thuốc này để họ tỉnh táo hơn. Toán không quân Nhật kamikaze cảm tử từng được cho dùng liều cao methamphetamine trước khi ra trận. Thuốc này được phát tán sau chiến tranh ở Nhật và gây một dịch nghiện thuốc. Sau đó thuốc được dùng trong y khoa để làm sụt cân (diet) và chữa bịnh trầm cảm. Trong thập niên 1970, chính phủ Mỹ quyết định cấm dùng methamphetamine , chỉ trừ những trường hợp ngoại lệ. Trong thập niên 1990, các tập đoàn Mễ Tây Cơ (drug cartel) tổ chức sản xuất thuốc này ào ạt tại California và phân phối khắp nước Mỹ và Châu Âu. Ở Mỹ, methamphetamine dạng tinh thể (crystal methamphetamine, crystal meth)) có các tên lóng sau đây: Blade, Crystal, Batu, Ice, Quartz, Glass.

Theo Wikipedia: “Ma túy đá hay còn gọi là hàng đá, chấm đá là tên gọi chỉ chung cho các loại ma túy tổng hợp, có chứa chất methamphetamine (meth) và amphethamine (amph) thậm chí là niketamid được phối trộn phức tạp từ nguyên liệu tự nhiên và hóa chất khác nhau trong đó thành phần chính, phổ biến là methamphetamine. Loại ma túy này được giới sử dụng gọi là “đá” vì hình dạng bên ngoài trông giống đá – là tinh thể kết tinh thành những mảnh vụn li ti, gần giống với hạt mì chính (bột ngọt) hoặc giống hạt muối và óng ánh giống đá. Ngoài dạng phổ biến trên, ma túy đá còn bán bất hợp pháp trên thị trường dưới các dạng cục, bột, viên nén. Đây là một loại ma tuý mới tồn tại dưới dạng thức tinh thể.”

Hiện nay có chừng 35 triệu người dùng thuốc này trên thế giới (dân số 7600 triệu), với 10 triệu người ở Mỹ (dân số 325 triệu).(1) Số nhập viện về chất kích thích này tăng hơn hai lần trong 7 năm gần đây, và thuốc giết chết chừng 10,000 người Mỹ mỗi năm, vì làm áp huyết vụt tăng cao, gây suy đa bộ phận, suy tim và tai biến mạch máu não.(2)

Đạo luật chống dịch Methamphetamine năm 2005 (TT Bush) cấm bán thuốc không kê đơn có chứa thành phần pseudoephedrine, thường được sử dụng để sản xuất methamphetamine. Việc bán thuốc cảm lạnh chứa pseudoephedrine được giới hạn ở phía sau quầy (behind the counter). Số lượng pseudoephedrine mà một cá nhân có thể mua mỗi tháng bị hạn chế và các cá nhân được yêu cầu xuất trình giấy tờ tùy thân có ảnh để mua các sản phẩm có chứa pseudoephedrine (vd Claritin D). Ngoài ra, các cửa hàng được yêu cầu giữ thông tin cá nhân về người mua trong ít nhất hai năm.

Theo Vietnam Express “Theo số liệu của cảnh sát, Việt Nam có hơn 222.000 người nghiện ma túy vào cuối năm 2017 và số lượng ngày càng tăng phụ thuộc vào các loại ma túy tổng hợp như methamphetamin, thuốc lắc hoặc ketamine. Tại Đà Nẵng ở miền trung Việt Nam, người sử dụng ma túy tổng hợp chiếm 86% người nghiện ma túy. Tỷ lệ ở tỉnh miền trung Quảng Trị là 84% và tỉnh Trà Vinh là 91%. Các vụ án hình sự liên quan đến việc sử dụng thuốc, cụ thể là methamphetamine, đã nổi bật trên các phương tiện truyền thông địa phương gần đây.”

Theo một báo cáo mới đây của Liên Hiệp Quốc, sản xuất methamphetamine càng ngày càng gia tăng, với giá rẻ hơn. Thuốc phát xuất từ vùng “Tam giác vàng”, nằm ở biên giới chung của Miến Điện, Trung Quốc, Lào và Thái Lan. Việt nam là một trục phân phát chính. (3)

Methamphetamine (“meth”) thuộc nhóm thuốc gọi là thuốc kích thích tâm lý vận động” (psychomotor stimulants). Căn bản, nghĩa là bằng cách tác dụng gia tăng mức dẫn truyền thần kinh như dopamine, norepinephrine, serotonin các hiệu ứng meth trên não bao gồm các chức năng kiểm soát chuyển động (movement control) cũng như tình trạng sức khỏe tinh thần và trạng thái quân bình của các cảm xúc.

Kết quả là, người dùng thuốc này ở liều lượng lớn có thể bắt đầu cảm thấy “phê” (high) và ngất ngây, và có thể nhiều lời, lắm mồm và bồn chồn, mất bình tĩnh. Ngoài ra, họ cũng sẽ cảm thấy dễ tập trung và tỉnh táo hơn, và những cảm giác này có thể kéo dài hàng giờ, không giống như người lạm dụng cocain mà hiệu ứng chỉ kéo dài trong 30-60 phút.( Khi lạm dụng “crack” tác dụng còn ngắn hơn. Crack là cocain được chế biến bằng cách nấu với sodium bicarbonate để có thể hút được, chỉ sau 8 giây là qua màng phổi, đi vào máu, vào đến não, tạo nên khoái cảm rất nhanh, cao hơn nhưng ngắn hơn cocain thường.).

Vì lạm dụng amphetamines cho cảm giác sung sức, tăng năng lượng và tỉnh táo hơn, cho nên có khả năng gặp những tác động tiêu cực của những cảm giác này. Một khi khoái cảm “phê” (high) ban đầu bắt đầu biến mất, người dùng thuốc sẽ bắt đầu cảm thấy lo lắng, sợ hãi và có cảm giác bị theo dõi, bức hại (paranoia). Những cảm giác này xảy ra do có sự tích tụ mạnh mẽ của các chất dẫn truyền thần kinh nói trên trong não bộ, và vì trải nghiệm về khả năng tập trung (focus) với cường độ của não bộ chỉ kéo dài trong thời gian giới hạn, sau đó sự lo lắng và hoang tưởng sẽ theo sau.

Với việc sử dụng lặp đi lặp lại, thuốc có thể kích hoạt một tình trạng gọi là “kích động tâm lý vận động” (psychomotor agitation, chỉ những chuyển động cơ thể ngẫu nhiên không có mục đích cụ thể hoặc ngoài ý muốn). Người sử dụng methamphetamine có thể co giật không kiểm soát và chuyển động giật hoặc lặp đi lặp lại ảnh hưởng đến các cơ của toàn thân hoặc trên khuôn mặt. Bịnh nhân cũng có thể quơ tay chân và thân thể họ có thể vặn mình uốn éo một cách hỗn loạn.

Kích động tâm lý vận động (psychomotor agitation) có thể làm cho những người trải nghiệm nó khổ sở và những người xung quanh lo ngại.

Người đang trải qua cơn kích động, nhận thức được những cử động ngoài ý muốn này của mình, họ biết rằng người khác đã nhận thấy những động tác đó, điều này có thể làm họ khổ sở thêm và gia tăng tình trạng lo âu, kích động.

Người trải nghiệm tình trạng kích động có thể cảm thấy mình không thể ngồi yên, có cảm giác cơ thể họ cứng lại, họ không thể làm sao giảm bớt tình trạng căng thẳng, họ tuyệt vọng không tìm một thế thoải mái, càng lúc càng lo lắng, như thể các suy nghĩ chay qua nhanh không kiểm soát được (racing thoughts), họ muốn khóc, bực tức, cáu kỉnh.

Những cảm giác này có thể khiến họ đi vòng vòng trong một căn phòng, vắt tay, gõ nhịp ngón tay, gõ nhịp bàn chân, bồn chồn, bắt đầu một việc nào đó và dừng đột ngột, nói rất nhanh, vô cớ di chuyển đồ vật xung quanh, cởi quần áo ra rồi mặc lại.

Tuy nhiên, một số người bị kích động có những hành vi này ở mức không kiểm soát được, không có mục đích, có vẻ điên cuồng, những hành vi lặp đi lặp lại, rất nhanh, co giật, bực bội.

Những người bị ảnh hưởng nghiêm trọng hơn bởi kích động tâm lý vận động có thể hành xử theo cách có thể gây hại cho cơ thể của họ, như cắn môi đến chảy máu, tách lột da ra khỏi môi, ra khỏi móng tay, nhai, cắn vào thịt trong má của họ. Báo chí tại Việt Nam thường kể những chuyện bịnh nhân nghiện “đá” tự huỷ hoại thân thể như đốt chảy bao nylon rồi cho nhỏ lên da mình, tự cắt đứt bộ phận sinh dục, hay đâm chém, giết người kể cả người trong gia đình vì họ cảm thấy bị đe doạ, bị ma quỷ ám.

Bác sĩ có thể dùng những thuốc giúp ổn định tính khí (mood stabilizer) cho bịnh nhân, chống co giật và sau đó giúp tẩy độc cho bịnh nhân. Theo báo Vietnam Express, Việt nam bắt đầu dùng thuốc men như D-amphetamine, methylphenidate, bupropion (thuốc chống trầm cảm) , mirtazapine (Remeron, thuốc chống trầm cảm), naltrexone (thường dùng để cai nghiện rượu hay ma túy/opioid) kèm với tâm lý trị liệu để chữa những người nghiện “thuốc tổng hợp” (synthetic drugs) như methamphetamine, làm giảm số lượng meth bịnh nhân cần và điều trị các ảo giác do thuốc gây ra. Theo báo này, trước đây ở Việt Nam chỉ dùng tâm lý trị liệu mà thôi.(2)

Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể khám nghiệm xem bịnh nhân có những ngộ độc khác kèm theo không (do những chất khác được pha thêm vào meth/”đá”), xem người bịnh có bị những bịnh nhiễm như HIV, viêm gan B,C (thường truyền qua tính dục hay ống chích) hay không.

Chúc bịnh nhân may mắn.