Kỹ thuật trồng và chăm sóc măng tây

Măng tây là thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao. Trong măng tây có chứa nhiều chất đạm, chất xơ, chất khoáng, canxi… và nhiều loại vitamin như vitamin A, C, B6, B2, B1…
Sản phẩm của cây măng tây là đoạn thân non, có hàm lượng dinh dưỡng khá cao, gồm nước chiếm 83%, chất khô 17%, trong đó: protein 2,2%, đường 1.2%, chất xơ 2,3% và nhiều khoáng chất như kali, magnê, canxi, sắt, kẽm, selenium, đồng, phospho,… Ngoài ra, chúng còn chứa rất nhiều loại vitamin quan trọng như vitamin K, C, A, Pyridoxine (B6), Riboflavin (B2), Thiamin (B1) và các chất khác như Triptophan, Folate,…

Trong những năm qua, măng tây là cây đem lại thu nhập và có giá trị kinh tế rất cao, đang được ưa chuộng trên thị trường. Măng tây trồng được cả ở vùng đồng bằng và miền núi. Ở độ cao 600-900m so với mực nước biển măng cho năng suất cao hơn. Hiện nay, măng tây được trồng tại nhiều vùng trong cả nước. Sau đây, chúng tôi xin giới thiệu quy trình kỹ thuật trồng măng tây để bà con tham khảo áp dụng.

Đặc điểm sinh trưởng và phát triển

Măng tây có tên khoa học là Asparagus – thuộc dạng cây trồng lâu năm, dạng bụi, thân thảo. Cây có hoa đơn tính màu vàng, quả màu đỏ vỏ hạt cứng, nhiệt độ thích hợp cho cây măng phát triển từ 15-30oC, có tuổi thọ 25-30 năm, cây trồng có thể cho thu hoạch kéo dài liên tục từ 6-8 năm, thậm chí có thể đến 10-15 năm nếu chăm sóc đúng kỹ thuật. Thế giới có nhiều giống măng tây khác nhau như: Măng tây tím, măng tây trắng và măng tây xanh.

Măng tây là cây ưa sáng, rất mẫn cảm với đất trồng. Đất trồng măng tây phải có độ phì cao, tơi xốp, giàu mùn và độ pH từ 6-7 là tốt nhất. Sau 2-3 tháng ươm giống và 4-6 tháng trồng thì cây bắt đầu cho thu hoạch, năng suất trung bình 8-10kg/1.000m2/ngày (năng suất sẽ tăng dần theo thời gian), thời gian cho thu hoạch khoảng 8 tháng/năm.

Đất trồng măng tây tốt nhất là đất thịt nhẹ, tơi xốp, giàu chất hữu cơ, đất phù sa mới, bồi ven sông, đất cát pha, có tầng canh tác dày 40-50cm; pH=6,5-7,5; mực nước ngầm phải sâu >1m; Tầng canh tác dày >100-150cm; thế đất cao ráo, thoát nước tốt, đất bằng phẳng không triền dốc quá 10%, không bị ngập úng, không nhiễm phèn, nhiễm mặn. Hàm lượng các kim loại nặng không vượt quá giới hạn cho phép quy định tại quy chuẩn QCVN 03-MT:2015/BTNMT.

Chọn giống:

2. Lượng giống, mật độ và thời vụ:

– Lựa chọn các giống măng tây phù hợp với vùng sinh thái, có tiềm năng năng suất cao, khả năng chống chịu tốt và đáp ứng được yêu cầu thị trường.

– Hạt giống có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng có chất lượng đạt tiêu chuẩn cấp xác nhận (đối với hạt giống thuần) và cấp F1 (đối với hạt giống lai) theo quy định đối với hạt giống rau hiện hàn

3. Xử lý hạt giống và ươm cây giống:

– Xử lý hạt giống: Hạt giống được xử lý bằng nước ấm (2 sôi +3 lạnh ), nhiệt độ khoảng 540C ngâm trong 12 giờ, sau đó vớt ra, chà rửa thật sạch, để ráo, đem ủ trong khăn vải khoảng 12 giờ cho hạt nức nanh, đem gieo vào bầu hoặc gieo trực tiếp ra đất vườn ươm.

– Ươm hạt giống vào bầu: Bầu bằng bao polyetylen có kích thước 7 x 12cm, có đục lỗ thoát nước. Vật liệu cho vào bầu gồm: đất sạch + tro trấu + phân chuồng ủ hoai (theo tỷ lệ 3 đất: 1 phân), có thể xử lý dất bầu bằng thuốc trừ bệnh và côn trùng trước khi sử dụng.

– Gieo hạt, hạt giống sau khi được xử lý đã nức nanh đem gieo vào bầu. Do hạt rất nhỏ nên chúng ta phải dùng một cây que chọc lổ sâu khoảng 0,5 – 1cm chính giữa bầu đưa hạt giống vào và lấp nhẹ cho khuất hạt. Tưới nhẹ cho đủ ẩm, có thể dùng giàn che để hạn chế mưa nắng trong giai đoạn đầu. Sau khi gieo khoảng 7 ngày cây sẽ mọc và phát triển.

– Ươm hạt giống trực tiếp ra đất: Đất được cày bừa kỹ, bón 7 – 8 kg vôi bột; Bón lót: 150kg phân vi sinh hoặc phân chuồng ủ hoại mục (nếu có điều kiện nên xử lý với chế phẩm Trichoderma), 4 – 5 kg phân lân trên 100m2. Tiến hành lên luống cao 20-25cm rộng 0,8 – 1m. Rạch hàng sâu 1-1,5cm, hàng cách hàng 15 cm, cây cách cây 10 cm. Hạt nứt nanh ta tiến hành trồng lấp đất mỏng và dùng bình phun tưới cho hạt không bị xê dịch hoặc hệ thống tưới phun mưa.

Trong giai đoạn này cần chăm sóc kỹ, nhổ cỏ, bón phân tưới nước để cây sinh trưởng tốt. Hoà phân urê nồng độ 1% tưới cho cây 10 ngày/lần.

4. Làm đất:

Đất trồng măng tây cần được cải tạo mặt bằng, tạo mặt ruộng bằng phẳng, dọn sạch tàn dư cây trồng vụ trước, cỏ dại …lên luống rộng 0,8 – 1,0m, rãnh sâu 20 – 30 cm.

Nếu đất có thành phần cơ giới nặng: Lấy lớp đất mặt, đào sâu 50 cm, lớp đất mặt trộn với phân chuồng hoai mục, để cải tạo đất trồng.

5. Phân bón:

Lượng phân bón cân đối, hợp lý sẽ giúp cây sinh trưởng, phát triển tốt, ít nhiễm sâu bệnh, cho măng non, đường kính măng lớn, hợp ý người tiêu dùng và có giá cao hơn.

* Bón lót (tính cho 500m2): 500 kg phân chuồng hoai mục (nếu có điều kiện nên xử lý với chế phẩm Trichoderma), 2 – 3 kg urea, 2 – 3 kg Kali, 20 – 25 kg Phân lân, 20 – 25 kg Vôi.

Sau khi lên luống, tiến hành rạch hàng và bón toàn bộ lượng phân trên, phân chuồng bón sau cùng và lấp đất, sau đó đặt bầu trồng. Lượng vôi bón trước khi làm đất lần cuối, bằng cách vãi đều mặt ruộng.

* Bón thúc:

– Sau khi trồng 15 -20 ngày: Chọn giữ lại 4 – 6 cây mẹ khỏe mạnh trên 1 bụi, tỉa bỏ cây nhỏ, cây già và cây bị sâu bệnh. Làm sạch cỏ non, xới xáo vun gốc, bón thúc 5 – 7 kg N-P-K (16:16:8), theo dõi phòng trừ sâu bệnh hại.

– Sau khi trồng 40 ngày: Cây phát triển thêm nhiều thân mới. Chọn giữ lại 4 – 6cây mẹ khỏe mạnh trên 1 bụi, tỉa bỏ cây nhỏ, cây già và cây bị sâu bệnh. Làm sạch cỏ non, xới xáo vun gốc, bón thúc 5 – 7 kg N-P-K (16:16:8), theo dõi phòng trừ sâu bệnh hại.

– Sau khi trồng 60 ngày: tiến hành xới xáo và bón phân. Bón 5 – 7 kg bón N-P-K (16:16:8), kết hợp làm cỏ vun gốc nhẹ, tỉa nhánh gốc và tỉa bớt các cây nhỏ, theo dõi phòng trừ sâu bệnh hại.

– Sau khi trồng 90 ngày: tiến hành xới xáo và bón phân. Bón 5 – 7 kg N-P-K (16:16:8), kết hợp làm cỏ vun gốc nhẹ, tỉa nhánh gốc và tỉa bớt các cây nhỏ, theo dõi phòng trừ sâu bệnh hại.

– Tiếp tục chăm sóc, cứ sau 15 – 20 ngày tiến hành bón thúc 5 – 7 kg N-P-K (16:16:8), bón thêm phân chuồng hoai mục ủ với men Trichoderma, kết hợp làm cỏ vun gốc nhẹ, tỉa nhánh gốc và tỉa bớt các cây nhỏ, cây già yếu để lại 4 – 6 cây mẹ khỏe mạnh, theo dõi phòng trừ sâu bệnh hại.

– Sau khi trồng 135 – 140 ngày (> 4,5 tháng): Chăm sóc đúng kỹ thuật và đủ dinh dưỡng, từ giai đoạn này cây sẽ bắt đầu trổ măng. Đón đầu lứa măng tơ này,khi quan sát thấy cây mẹ phát triển tốt, đường kính thân cây đạt >10-12mm (lớn hơn điếu thuốc lá), lá chuyển sang màu xanh đậm thì chọn giữ lại 2-3 cây mẹ khỏe mạnh, tiến hành cắt hạ bớt ngọn cây măng ở độ cao 1,20 m để kích thích việc trổ măng, kết hợp dưỡng cành lá thật sum suê để lấy ánh nắng quang hợp nuôi dưỡng cây măng, tỉa bỏ cây già, cây bị sâu bệnh, cây nhỏ và cành lá phát sinh ở phần gốc khoảng 40 – 50 cm để thông thoáng gió phòng tránh bệnh hại cho cây, làm sạch cỏ dại, xới xáo vun đất tử gốc, bón thúc 10 – 15 kg N-P-K (16:16:8), theo dõi phòng trừ sâu bệnh hại.

Sau khi cắt hạ bớt ngọn 5 – 10 ngày, cây bắt đầu trổ măng tơ. Cần tiến hành thu hoạch hết lứa măng này (bất kể đạt hay không đạt chất lượng) để cây măng có chỗ trống chuẩn bị cho ra đời lứa măng kế tiếp nhiều hơn và khỏe mạnh hơn.

* Bón trong thời kỳ cây cho măng:

Tiến hành xới xáo kết hợp bón phân và vun gốc. Có thể kết hợp phun các loại phân bón lá để kích thích cây phát triển. Trong thời gian đang thu hoạch thì không cần thiết phải bón phân.

Sau mỗi chu kỳ khai thác từ 3 – 3,5 tháng phải ngưng thu hoạch để thay thế cây mẹ khác. Sau khi chấm dứt thu hoạch tiến hành bón phân với liều lượng như trên, sau khi bón khoảng 35 – 40 ngày thì cây bắt đầu cho măng tiếp tục chu kỳ thu hoạch mới.

Thu hoạch lứa măng tơ mỗi ngày, được 12 – 15 ngày thì bón thúc 5 – 7 kg N-P-K (16:16:8), thu hoạch tiếp 12 – 15 ngày nữa thì phải tạm ngưng thu hoạch măng ngay. Không nên thu hoạch lứa măng tơ kéo dài quá 25 – 30 ngày (1 tháng) để tránh cho cây không bị mất sức, suy kiệt, làm ảnh hưởng năng suất, chất lượng các lứa măng sau.

* Bón phân trong chu kỳ dưỡng cây mẹ thay thế:

– Sau khi tạm ngưng thu hoạch lứa măng tơ 12-15 ngày, khi quan sát thấy cây mẹ thay thế vừa đủ lớn, bắt đầu bung tàn cành lá thì tiến hành tỉa bỏ cây mẹ già, cây bị sâu bệnh, cây nhỏ và cành lá phát sinh ở phần gốc khoảng 40-50cm để thông thoáng gió phòng tránh bệnh hại cho cây, xới xáo vun đất đậy gốc, làm sạch cỏ non, đồng thời bón thúc 5 – 7 kg N-P-K (16:16:8), kết hợp phun thuốc phòng ngừa nấm bệnh, sâu hại cây (nếu phát hiện). Khoảng 15-20 ngày sau, khi quan sát thấy đường kính thân cây mẹ thay thế đạt >10-12mm (lớn hơn điếu thuốc lá) + lá chuyển sang màu xanh đậm thì tiến hànhcắt hạ bớt ngọn cây măng ở độ cao 1,20m để kích thích trổ măng (dưỡng cành lá cho thật sum suê để quang hợp với ánh nắng nuôi dưỡng cây); bón thúc 400 – 500 kg phân chuồng hoai mục + 5 – 7 kg N-P-K (16:16:8). Sau khi cắt hạ ngọn 5-10 ngày, cây sẽ cho lứa măng mới, bắt đầu thu hoạch lứa măng thứ 2 kéo dài khoảng 2 tháng; Sau đó nghỉ dưỡng cây mẹ khoảng 1 tháng, rồi thu hoạch tiếp lứa măng thứ 3 kéo dài khoảng 3 tháng. Cứ thế, tiếp tục dưỡng cây và thu hoạch các lứa măng tiếp theo.

– Tỉa định cây: Sau khi thu hoạch các lứa măng trong năm thứ 1, ở mỗi bụi măng chỉ cần giữ lại khoảng 2-3 chồi măng lớn, khỏe mạnh, sạch bệnh để làm cây mẹ thay thế. Ở các lứa măng sau, năm thứ 2 sẽ giữ lại 3-4 chồi măng làm cây mẹ thay thế; năm thứ 3 sẽ giữ lại 4-5 chồi măng làm cây mẹ thay thế; năm thứ 4 sẽ giữ lại 5-6 chồi măng làm cây mẹ thay thế; năm thứ 5 sẽ giữ lại 6-7 chồi măng làmcây mẹ thay thế. Làm như vậy sản lượng và chất lượng măng sẽ tăng dần lên.

Trong 1 chu kỳ dưỡng cây mẹ thay thế kéo dài 30-35 ngày, cần bón thúc 15 ngày/lần bón thúc 400 – 500 kg phân chuồng hoai mục + 5 – 7 kg N-P-K (16:16:8). Lượng phân này sẽ tăng dần lên theo sức lớn của các lứa cây sẽ cho măng lớn hơn, nhiều hơn ở các năm sau.

6. Tưới, tiêu thoát nước:

Măng tây xanh là cây cho thu hoạch chồi măng non mỗi ngày để làm thực phẩm rau ăn cao cấp, vì thế rất cần được cung cấp đều đặn, đầy đủ nước tưới hàng ngày ở tất cả các giai đoạn sinh trưởng. Bên cạnh phân bón, nước tưới là một yếu tố quyết định cho năng suất măng nhiều hay ít. Nếu đất nặng thì số lần tưới ít, nếu đất nhẹ thì cần tưới thường xuyên hơn. Mùa nắng phải tưới thường xuyên mỗi ngày, giữ đều độ ẩm của đất khoảng 65-70% để có măng ngọt, mềm với năng suất, chất lượng cao. Mùa mưa phải chú ý tiêu thoát nước cho thật tốt, tuyệt đối không được để úng ngập quá 24 giờ, sẽ làm đầu chồi măng biến dạng cong vẹo, gốc rễ cây măng và chồi măng phát bệnh, hư thối, cây sẽ không cho măng hoặc măng bị giảm chất lượng đáng kể không thể thu hoạch được.

Có thể tưới thấm qua rãnh là biện pháp thường được dùng vì ít tốn kém; Tưới nhỏ giọt, tưới ngầm hoặctưới phun sương. Cách tưới phun có thể làm phát sinh nhiều cỏ dại, đến giai đoạn cây cho măng có thể làm hỏng măng chưa thu hoạch nếu không kịp chụp nón bảo vệ lá đài trên đầu các chồi măng (cần tạo ra các mũ chụp hình chóp nón cao khoảng 6-8cm bằng nhựa). Cách tưới rãnh có thể hạn chế được cỏ dại, nhưng sau khi tưới nếu gặp trời mưa to hay gây ra hiện tượng úng ngập làm hỏng mầm các chồi măng non.

Chồi măng sinh sôi và phát triển chủ yếu vào ban đêm. Vì vậy, không được tưới nước cho cây măng tây xanh sau 17 giờ chiều mỗi ngày, vì nước tưới (hoặc nước trời mưa to vào buổi tối nếu có) sẽ làm cong vẹo đầu chồi măng, làm ảnh hưởng, ức chế việc sinh sôi nảy nở các chồi măng vào buổi tối hôm đó, làm giảm hoặc mất sản lượng măng vào ngày hôm sau. Chỉ nên tưới nước cho cây măng tây xanh vào các buổi sáng sớm mỗi ngày, sau khi đã thu hoạch xong lứa măng hàng ngày vào mỗi buổi sáng.

Tỉa cành, làm cỏ:
Sau khi trồng, định kỳ bón phân cần làm cỏ sạch sẽ, thời gian đầu chưa cho măng có thể dùng màng phủ nông nghiệp hoặc các loại rơm rạ lục bình đã qua xử lý phủ gốc để hạn chế cỏ dại. Ngay sau khi trồng cây ra đất tiến hành cắm cọc tre hàng đôi cao 120cm mỗi cọc cách nhau 3-4m dùng dây kẽm hoặc dây cước bền nối các cọc trên một hàng với nhau cách mặt đất 20-30cm, kẹp cây măng ở giữa để đỡ cây măng khỏi đổ ngã (cây măng ở giữa, 2 dây 2 bên tránh cột dây kẹp sát cây măng), sau đó nâng dần dây đôi lên hoặc cột thêm hàng dây ở độ cao 75-90cm, sau mỗi lần làm cỏ bón phân tiến hành đồng thời tỉa bỏ những cây ốm yếu, bị sâu bệnh chậm phát triển, cây đổ ngã, cây nhỏ, cây già để tránh cạnh tranh dinh dưỡng, chỉ để lại 4-6 cây mẹ to khỏe/một bụi.

Khi cây ở độ 4,5-5 tháng tuổi, đường kính gốc cây mẹ đạt > 10cm lá cây mẹ từ màu xanh nhạt chuyển sang xanh đậm là lúc cây bắt đầu cho thu hoạch cần cắt bớt ngọn cây chỉ giữ lại chiều cao từ 1-1,2m, tỉa bỏ bớt lá gốc ở khoảng cách 30-40cm cho dễ thu hoạch măng.

Phòng trừ sâu bệnh: Sau mỗi lần làm cỏ, bón phân cần tiến hành phun thuốc phòng tuyến trùng, nấm bệnh sâu hại cây. Nếu chọn và xử lý đất tốt trước khi trồng, chăm sóc đúng kỹ thuật thì măng tây rất ít bị sâu hại. Tuy nhiên, cần chú ý phòng trừ kịp thời một số đối tượng dịch hại như sâu ăn lá, bọ trĩ, rệp… các bệnh thán thư, mốc sương, phấn trắng, thối rễ, đốm lá, thối măng… vào mùa mưa măng tây rất dễ bị một số bệnh hại như: Thán thư, phấn trắng, sương mai, thối rễ, đốm lá… nên ưu tiên sử dụng các loại thuốc trừ sâu có nguồn gốc từ thảo mộc và vi sinh nhằm đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm cho sản phẩm khi thu hoạch.

Lưu ý: Trong thời gian thu hoạch măng tây không nên dùng các loại thuốc diệt cỏ, thuốc bảo vệ thực vật vì chồi măng tây xanh rất nhạy cảm với các loại thuốc độc này, có thể nên dùng lúc ngưng thu măng để dưỡng cây mẹ.

7. Cắm cọc, giăng dây chống đổ ngả cây:

Trong quá trình sinh trưởng và phát triển, cây măng sẽ cao lớn, tăng dần số lượng thân cây trên một bụi và bung tán rất rộng. Lứa thân cây thời gian sau sẽ to hơn lứa thân cây thời gian trước, rất dễ làm đổ ngả cây trồng. Để giúp cây măng đứng thẳng, cần phải giăng dây chống đổ ngả cây.

Cách làm:
Trên cùng hàng cây trồng, chen giữa các cây măng, tiến hành cắm các cọc tre đường kính khoảng 5cm, cao khoảng 120cm, cách nhau 3-4m. Dùng dây cước nilon chắc chắn giăng thành hàng đôi (kẹp cây măng ở giữa), cách mặt liếp ở độ cao 50cm; rồi giăng thêm dây hoặc nâng dần đôi dây lên cao khoảng 75cm, 90cm, 100cm tuỳ theo độ cao lớn của cây để giữ cây luôn đứng thẳng.

8. Thu hoạch và phân loại măng:

* Thu hoạch măng:

Việc thu hoạch sản phẩm măng tây xanh khá đơn giản. Khi các chồi măng nhú lên cao khỏi mặt đất khoảng 25cm – 30cm là lúc cần phải thu hoạch ngay để có được sản phẩm măng chất lượng cao. Sau khi thu hoạch, không nên để măng tây xanh tiếp xúc với ánh nắng làm cho chồi măng nhanh chóng bị già hóa, măng sẽ có nhiều xơ, mất dinh dưỡng, giảm chất lượng và mất giá trị thương phẩm. Thu hoạch lứa đầu sau trồng khoảng 4 – 6 tháng. Thời gian thu hoạch măng tây xanh là buổi sáng, thường từ 5-9 giờ sáng mỗi ngày để măng tránh tiếp xúc với ánh nắng.

Thu hoạch bằng tay, nắm sát gốc cây măng nghiêng 30o xoay và giật nhẹ, không dùng dao cắt chồi măng. Rửa sạch đất cát nhưng không được để ướt đầu măng, xếp ngọn bằng nhau, cắt gốc theo tiêu chuẩn phân loại. Dùng dây mềm buộc thành bó 0,5-1kg/bó, lấy giấy báo hoặc giầy mềm bọc kín bảo vệ đầu bông bó măng, ngâm gốc vào nước sạch giữ cho măng tươi hoặc xếp thẳng đứng vào thùng (không xếp nằm sẽ dập măng), chuyển ngay về nơi chế biến hoặc nơi tiêu thụ.

Chỉ thu hoạch lứa măng tơ trong vòng 1 tháng (phải thu hết kể cả cây không đạt chất lượng) để dưỡng cây mẹ tránh cho cây không bị kiệt sức làm giảm chất lượng, năng suất lứa măng sau. Những lứa sau chu kỳ thu hoạch kéo dài 2,5-3 tháng, thu măng hàng ngày. Khi thấy đường kính thân măng nhỏ hơn 8mm, cây mẹ già có dấu hiệu vàng úa thì ngưng thu hoạch tiến hành trẻ hóa vườn măng bằng cách giữ lại dưỡng 4-6 chồi măng làm cây mẹ trẻ thay thế, khi cây mẹ trẻ đủ lớn, đường kính đạt 10-12mm bắt đầu bung tàn cành lá thì nhổ bỏ cây mẹ già kết hợp bón phân xới xáo làm cỏ phun thuốc phòng ngừa sâu bệnh chuẩn bị cho kỳ thu hoạch mới.