Khoa học hành vi là gì? Ứng dụng trong đời sống như thế nào?

Khoa học hành vi được phân biệt dưới hai loại như khoa học quyết định và khoa học giao tiếp xã hội. Sự khác biệt đặc biệt giữa khoa học hành vi và khoa học xã hội không chỉ bắt nguồn từ chủ đề, mà còn từ phương pháp luận. Để tìm hiểu kỹ hơn về khái niệm khoa học hành vi là gì và những ứng dụng cũng như ưu – nhược điểm của bộ môn khoa học này, cùng theo dõi bài viết dưới đây. 

Khoa học hành vi là gì?

Khoa học hành vi là bộ môn khoa học nghiên cứu về sự tương tác giữa hành vi và lý trí con người. Theo các nhà hành vi học cổ điển, khoa học hành vi là lĩnh vực nghiên cứu về sự ảnh hưởng của não bộ lên hành vi. Cụ thể, khoa học hành vi sẽ nghiên cứu những các hành động tiềm thức như suy nghĩ, cảm xúc, nhận thức và tìm cách ngăn chúng ảnh hưởng đến các quyết định quan trọng của chúng ta. 

Khoa học hành vi nghiên cứu sự ảnh hưởng giữa hành vi và lý trí con người. 

Từ đó, tìm hiểu cơ chế hành vi tác động đến nhận thức con người. Trong thực tế, khoa học hành vi chủ yếu đưa ra các giải pháp để sửa chữa và thay đổi hành vi có vấn đề, từ đó, tìm đến những cách hành xử lành mạnh và tích cực hơn. 

Nói dễ hiểu hơn về khái niệm khoa học hành vi là gì – là sự kết hợp giữa tâm lý, khoa học thần kinh và kinh tế học. Ngoài ra, đây còn là lĩnh vực bao gồm cả nghiên cứu và ứng dụng lâm sàng. 

Nền tảng cơ bản của khoa học hành vi 

Sau khi nắm rõ khái niệm khoa học hành vi là gì, chúng ta sẽ đi vào tìm hiểu sâu hơn về nguồn gốc và nền tảng cơ bản để hình thành nên bộ môn khoa học này. 

Nền tảng cơ bản của khoa học hành vi bao gồm nhiều lĩnh vực khác nhau như tâm lý học, neurosciences, kinh tế, khoa học máy tính,… Những nền tảng này đều góp vào việc hiểu và giải quyết các vấn đề liên quan đến hành vi và tâm lý của con người. Một số nền tảng cơ bản cụ thể của khoa học hành vi bao gồm:

• Neurosciences:

  Neurosciences là một lĩnh vực khoa học quan trọng để hiểu về cách các yếu tố tâm lý và cơ thể liên quan đến hành vi.

• Kinh tế:

  Kinh tế cũng là một nền tảng cơ bản quan trọng của khoa học hành vi và nó tìm hiểu về các yếu tố kinh tế gây ra và ảnh hưởng đến hành vi của con người. 

• Khoa học máy tính:

  Khoa học máy tính cung cấp các công cụ và phương pháp để phân tích và mô phỏng. 

Từ những nền tảng cơ bản trên, lý thuyết khoa học hành vi đã đúc kết ra được rằng: 

• Hành vi có thể quan sát được nhưng lý trí thì không:

  Các chuyên gia nghiên cứu tâm lý hành vi thừa nhận rằng các cung bậc cảm xúc và nhận thức có tồn tại cũng như ảnh hưởng đến hành vi. Tuy nhiên, cảm xúc và nhận thức thì không nhìn thấy được còn hành vi thì có thể quan sát được thông qua cử chỉ và biểu hiện bên ngoài. 

• Hành vi là kết quả được tạo ra từ môi trường sống của chúng ta:

  Nếu bỏ qua yếu tố văn hoá gia đình và yếu tố di truyền, lý thuyết này nhấn mạnh đến yếu tố môi trường sẽ có ảnh hưởng sâu sắc đến hành vi của chúng ta. 

• Việc học tập có sự tương đồng giữa người và động vật:

  Đúc kết được từ nhiều nghiên cứu thì các nhà tâm lý học nhận ra rằng, việc học tập giữa con người và động vật không có quá nhiều sự khác biệt. Đây cũng là lý do vì sao các nhà nghiên cứu thường thí nghiệm trên những con chuột bạch. 

• Khoa học hành vi là kết quả của việc kích thích gây ra phản ứng:

  Hành vi được sinh ra từ chuỗi những kích thích, cho dù có phức tạp hay không. Từ suy nghĩ, nhận thức và cảm xúc sẽ thôi thúc và dẫn đến việc hành động hoặc thể hiện ra bên ngoài. Đây là nguyên nhân vì sao các nhà khoa học hành vi thường đưa ra kích thích để xem những phản ứng nào sẽ diễn ra. 

Ứng dụng của khoa học hành vi trong đời sống 

Khoa học hành vi áp dụng các nguyên tắc về hành vi và tâm lý để giải quyết các vấn đề trong đời sống của con người. Trong thực tế, bộ môn này có thể được sử dụng trong các lĩnh vực như: 

• Về sức khỏe:

  Khoa học hành vi có thể giúp chẩn đoán và điều trị các rối loạn tâm lý như tâm thần, tự kỷ,… Ngoài ra, khoa học hành vi cũng có thể giúp chẩn đoán và điều trị các vấn đề rối loạn hành vi như ăn uống quá nhiều, ăn uống quá ít, hoạt động tình dục quá nhiều hoặc quá ít.]

Khoa học hành vi còn có tính ứng dụng cao trong mọi lĩnh vực của đời sống. 

• Về giáo dục:

  Nhờ khoa học hành vi, giáo viên có thể hiểu hơn về cách quản lý hành vi học tập của học sinh và cách tạo ra môi trường học tập tốt nhất cho họ.

• Về nghiên cứu công nghiệp:

  Không chỉ ứng dụng trong đời sống hàng ngày mà khoa học hành vi còn góp phần giúp công ty tìm hiểu và đánh giá hành vi  của nhân viên và khách hàng. 

• Về nghiên cứu tâm lý:

  Bộ môn khoa học hành vi giúp tìm hiểu và nghiên cứu chuyên sâu về tâm lý và hành vi con người. 

Ưu điểm và nhược điểm của khoa học hành vi là gì? 

Tuy là bộ môn khoa học được áp dụng khá phổ biến trong đời sống nhưng khoa học hành vi vẫn tồn tại những ưu điểm và nhược điểm riêng. 

Ưu điểm của khoa học hành vi 

• Mang tính giá trị cao trong lĩnh vực giáo dục và xây dựng tâm lý xã hội. 

• Có khả năng quan sát và đo lường cụ thể các hành vi, từ đó, giúp dễ dàng hơn trong việc định lượng và thu thập dữ liệu trong quá trình nghiên cứu khoa học. 

• Nền tảng cho sự ra đời của những tư duy về tâm lý học. 

• Giúp cho con người sống hoàn thiện, sống tốt và sống khoa học hơn. 

• Áp dụng chủ nghĩa hành vi để trị liệu tâm thần như stress, rối nhiễu tâm lý, rối loạn cảm xúc,… 

Nhược điểm của khoa học hành vi 

• Chưa khai thác đến yếu tố đạo đức và ý thức con người nên có thể không đưa ra kết quả chính xác cho tất cả các trường hợp. 

• Một số nhà phê bình chủ nghĩa hành vi cho rằng, khoa học hành vi là cách tiếp cận phiến diện để nghiên cứu hành vi con người. Ngoài ra, có nhiều đánh giá cho rằng các lý thuyết về hành vi này không tính đến ý chí tự do và những ảnh hưởng bên trong như tâm trạng hay cảm xúc. 

Tâm lý học là một trong những lĩnh vực cơ bản của khoa học hành vi và nó tìm hiểu về các yếu tố tâm lý gây ra và ảnh hưởng đến hành vi của con người. Qua những chia sẻ trên, hy vọng bạn đã hiểu được khoa học hành vi là gì và những ứng dụng của bộ môn khoa học này trong đời sống.