HÀNH CHÍNH TỈNH BẮC NINH

            Trong thời gian hơn 500 năm hình thành và phát triển (1490-2008), vùng đất Bắc Ninh đã trải qua nhiều biến động lịch sử với nhiều thay đổi về địa giới và tên gọi hành chính.

            Thời vua Gia Long (1802-1819): Kinh Bắc trấn gồm 4 phủ và 20 huyện: Phủ Thuận An gồm 5 huyện (Gia Lâm, Siêu Loại, Văn Giang, Gia Định, Lang Tài), phủ Từ Sơn gồm 5 huyện (Đông Ngạn, Quế Dương, Tiên Du, Võ Giàng, Yên Phong), phủ Bắc Hà gồm 4 huyện (Kim Hoa, Thiên Phúc, Yên Việt, Hiệp Hòa) và phủ Lạng Giang gồm 6 huyện (Yên Dũng, Lục Ngạn, Bảo Lộc, Yên Thế, Phượng Nhỡn, Hữu Lũng). Phía Bắc và Đông Bắc của tỉnh giáp Lạng Sơn, phía Đông và Đông Nam giáp Hải Dương, phía Nam giáp tỉnh Hưng Yên, phía Tây Nam giáp tỉnh Hà Nội, phía Tây giáp tỉnh Sơn Tây, phía Tây Bắc giáp tỉnh Thái Nguyên.

            Thời kỳ 1831-1889: Kinh Bắc trấn được đổi tên thành Bắc Ninh trấn năm 1822, rồi Bắc Ninh tỉnh năm 1831. Thời kỳ này, Bắc Ninh tỉnh được chia thành 4 phủ, 2 phân phủ và 20 huyện: Phủ Từ Sơn gồm 5 huyện (Đông Ngạn, Yên Phong, Tiên Du, Quế Dương, Võ Giàng); phủ Thuận Thành gồm 3 huyện (Siêu Loại, Gia Bình, Lương Tài); phân phủ Thuận Thành gồm 2 huyện (Gia Lâm, Văn Giang); phủ Đa Phúc gồm 3 huyện (Đa Phúc, Hiệp Hòa, Kim Anh); phủ Lạng Giang gồm 5 huyện (Phượng Nhỡn, Bảo Lộc, Yên Dũng, Việt Yên, Lục Ngạn); phân phủ Lạng Giang gồm 2 huyện (Yên Thế, Hữu Lũng). Ranh giới giữa Bắc Ninh với các tỉnh lân cận thời kỳ này giữ nguyên như thời Gia Long.

            Thời kỳ 1890-1961: Địa giới hành chính Bắc Ninh được thay đổi nhiều lần. Năm 1895, tách huyện Yên Dũng, Phượng Nhỡn, Lục Ngạn, Hiệp Hòa, Yên Thế, Việt Yên, Hữu Lũng, Bảo Lộc để thành lập tỉnh Bắc Giang. Đến năm 1903, tách 3 huyện Kim Anh, Đông Anh, Đa Phúc sang tỉnh Phúc Yên. Năm 1960, huyện Văn Giang của Bắc Ninh được tách sang tỉnh Hưng Yên. Tháng 4/1961, tách huyện Gia Lâm nhập vào Hà Nội.

            Thời kỳ 1962-1996: Tháng 10/1962, tỉnh Bắc Ninh được sáp nhập với tỉnh Bắc Giang thành tỉnh Hà Bắc; thị xã Bắc Giang trở thành tỉnh lỵ của Hà Bắc. Mặc dù không còn giữ vai trò tỉnh lỵ như trước đây nhưng thị xã Bắc Ninh vẫn là một trung tâm kinh tế, văn hóa, xã hội quan trọng của tỉnh Hà Bắc.

            Thời kỳ 1996-2008: Ngày 06 tháng 11 năm 1996 tỉnh Bắc Ninh được tái lập theo Nghị quyết của Quốc hội khóa IX, kỳ họp thứ 10, với diện tích 797,9 km2, dân số 922 210 người, Bắc Ninh lúc này có 6 đơn vị hành chính, gồm thị xã Bắc Ninh và 5 huyện: Quế Võ, Yên Phong, Tiên Sơn, Thuận Thành, Gia Lương, Thị xã Bắc Ninh trở thành tỉnh lỵ của Bắc Ninh.

            Hiện này, tỉnh Bắc Ninh có diện tích tự nhiên 82,271.2 km2, dân số 1. 038.299 người. Về mặt hành chính, tỉnh có 8 đơn vị hành chính cấp huyện, gồm: 1 thành phố, 1 thị xã và 6 huyện; 126 đơn vị hành chính cấp xã, gồm: 17 phường, 6 thị trấn, 102 xã.

·         Thành phố Bắc Ninh

Thời điểm tỉnh Bắc Ninh được tái lập, thị xã Bắc Ninh gồm 5 phường và 4 xã. Tháng 4/2002, phường Suối Hoa được thành lập; tháng 8/2003 phường Vũ Ninh, Kinh Bắc, Đại Phúc được thành lập. Thị xã Bắc Ninh lúc này có 9 phường và 1 xã. Đến tháng 1/2006, thị xã Bắc Ninh được nâng cấp thành thành phố Bắc Ninh. Tháng 4/2007, thành phố Bắc Ninh được mở rộng trên cơ sở lấy 4 xã của huyện Yên Phong, 3 xã của huyện Quế Võ, 2 xã của huyện Tiên Du. Cùng thời điểm này, phường Võ Cường được thành lập. Hiện nay thành phố Bắc Ninh có 10 phường và 9 xã với diện tích tự nhiên 82,609 km2, dân số 168,236 người. Đây là trung tâm hành chính, chính trị, kinh tế, văn hóa, an ninh quốc phòng của tỉnh.

·         Thị xã Từ Sơn

Thời điểm tỉnh Bắc Ninh được tái lập, Từ Sơn là thị trấn huyện lỵ của Tiên Sơn, 8/1999, huyện Từ Sơn được thành lập trên cơ sở tách từ một phần diện tích của huyện Tiên Sơn. Từ Sơn lúc này gồm 10 xã và thị trấn Từ Sơn. Tháng 9/2008, thị xã Từ Sơn được thành lập trên cơ sở di đất tự nhiên 61,322 km2, dân số 143,105 người, bao gồm 7 phường và 5 xã.

·         Huyện Yên Phong

Thời điểm tỉnh Bắc Ninh được tai lập, huyện Yên Phong gồm 18 xã. Đến tháng 1/1998 thị trấn Chờ được thành lập và trở thành huyện lỵ của Yên Phong. Tháng 4/2007, sau khi chuyển 4 xã về thành phố Bắc Ninh, huyện Yên Phong còn lại 13 xã và 1 thị trấn với diện tích tự nhiên là 96,862 km2, dân số 128,603 người.

·         Huyện Quế Võ

Thời điểm tỉnh Bắc Ninh được tái lập, huyện Quế Võ bao gồm thị trấn Phố Mới và 23 xã. Tháng 4/2007, sau khi chuyển 3 xã về thành phố Bắc Ninh, huyện Quế Võ còn lại 20 xã và 1 thị trấn với diện tích tự nhiên là 154,848 km2, dân số là 136,578 người.

·         Huyện Tiên Du

Tháng 8/1999, huyện Tiên Du được thành lập trên cơ sở tách từ một phần diện tích của huyện Tiên Sơn, thời điểm này huyện có 15 xã và 1 thị trấn. Tháng 4/2007, sau khi chuyển 2 xã về thành phố Bắc Ninh, huyện Tiên Du còn lại 13 xã và 1 thị trấn với diện tích tự nhiên là 95,687 km2, dân số là 126,326 người. Thị trấn Lim là thị trấn huyện lỵ của huyện.

·         Huyện Thuận Thành

Thời điểm tỉnh Bắc Ninh được tái lập, huyện có 18 xã. Tháng 2/1997, thị trấn Hồ được thành lập và trở thành huyện lỵ của Huyện. Hiện nay, huyện có diện tích tự nhiên là 117,910 km2, dân số là 146,563 người, bao gồm 1 thị trấn và 17 xã.

·         Huyện Lương Tài

Tháng 8/1999, huyện Lương Tài được thành lập trên cơ sở tách từ một phần diện tích của huyện Gia Lương, gồm 13 xã và 1 thị trấn. Hiện nay huyện Lương Tài có diện tích đất tự nhiên là 105,666 km2, dân số là 96,580 người. Thị trấn Thứa là thị trấn huyện lỵ của huyện.

·         Huyện Gia Bình

Tháng 8/1999, huyện Gia Bình được thành lập trên cơ sở tách từ một phần diện tích của huyện Gia Lương, gồm 13 xã. Tháng 4/2002 thị trấn Gia Bình được thành lập và trở thành thị trấn huyện lỵ của huyện. Hiện nay, huyện có 13 xã và 1 thị trấn với diện tích đất tự nhiên là 107,798 km2, dân số là 92,238 người.