Đồng dao là gì? 50 bài đồng dao Việt Nam cho bé mầm non hát khi chơi trò chơi dân gian

Đồng dao xét theo nghĩa Hán Việt là bài hát của trẻ con. Thật vậy, đồng dao thường gắn liền với các trò chơi của trẻ em, tuy nhiên cũng có nhiều bài đồng dao chứa những khái niệm, bài học, tư tưởng thâm sâu. Vậy đồng dao là gì?

1. Khái niệm đồng dao là gì?

Đồng dao là những câu hát, câu thơ có vần điệu vui tai được truyền miệng từ đời này qua đời khác trong dân gian, thường là khi trẻ con vui chơi. Đồng dao có thể là những câu chuyện, những bài học, lời trò chơi của trẻ con, lời giới thiệu về các sự vật trong cuộc sống – xã hội, …. Dù là trong trường hợp nào thì đồng dao luôn dễ nhớ và có tính nhạc. Từ xưa đến nay, có rất nhiều bài đồng dao trong dân gian nhưng phần lớn đều sẽ bị quên lãng qua thời gian chỉ những bài nào được phổ thành những câu ca, bài hát mới có thể lưu truyền qua nhiều thế hệ đến hiện tại.

 

2. Đặc điểm của đồng dao

Đồng dao thường ở thể thơ 3 chữ, 4 chữ, 5 chữ hoặc thơ lục bát, phần lớn sẽ không quá nhiều chữ trong một câu. Đồng dao luôn có vần điệu và nhạc điệu nhằm mục đích dễ dàng ghi nhớ và truyền miệng trong dân gian. Vì được truyền miệng nên đồng dao thường sẽ thay đổi so với phiên bản gốc, nhiều trường hợp các bài đồng dao lưu truyền qua những địa phương khác nhau sẽ bị thay đổi dẫn đến ý nghĩa hoàn toàn khác nhau.

Phần lời của đồng dao luôn gần gũi với thực tế, phần lớn là các hình ảnh xung quanh nơi ở, nơi học, nơi vui chơi của trẻ như con ong, con chó, con vịt, củ khoai, cái bàn, cái ghế,…

Phần nhạc điệu của đồng dao thường theo kiểu chu kỳ phù hợp với lối hát nói, đọc diễn cảm. Thang âm của đồng dao thường khá hẹp, đơn giản, dễ ghi nhớ và hát theo.

3. Lợi ích của đồng dao

Đồng dao mới nghe có vẻ lộn xộn, gặp đâu nói đó, ý nghĩa chung thì rời rạc, chỉ đảm bảo mỗi tính vần vè dễ nhớ, nhưng suy ngẫm kỹ sẽ thấy cả một kho tàng cung cấp nội dung và phương pháp giáo dục trẻ em rất đáng để học hỏi của người xưa.

 

Đặc biệt, đối với trẻ sơ sinh, ở giai đoạn này sự phát triển tiếng nói của trẻ còn chưa hoàn chỉnh, nhưng nếu được bố mẹ thường xuyên thủ thỉ cho nghe những bài đồng dao ngọt ngào hàng ngày, chắc chắn sẽ giúp bé gắn bó tình cảm bền chặt hơn với bố mẹ. Theo đó, não bộ của trẻ cũng sẽ được kích thích phát triển, tăng cường trí thông minh, rèn luyện trí nhớ, đặc biệt thúc đẩy nhanh quá trình tập nói của trẻ.

Đối với giai đoạn trẻ lớn hơn, những bài đồng dao với nội dung là những bài học quý giá, dạy trẻ về thiên nhiên, về đồ vật, về những cách ứng xử trong cuộc sống, và cả về xã hội lẫn con người xung quanh. Từ đó giúp trẻ nắm bắt kiến thức, dựng xây thế giới quan đúng đắn và phát triển những kỹ năng sống cần thiết cho mình từ việc tiếp thu những bài học đồng dao đơn giản.

Những bài đồng dao giúp trẻ em vừa vui chơi giải trí vừa rèn luyện học tập nhiều điều mới, nhưng hiện nay cuộc sống hiện đại với những phương tiện thông tin giải trí tối tân và nhanh chóng như smartphone, tablet, smartTV,.. đã chiếm phần lớn thời gian vui chơi của trẻ, vì vậy đồng dao ngày càng ít thấy, ít nghe trong các cuộc vui chơi của trẻ nhỏ.

4. Đồng dao cho trẻ mầm non

Khi bắt đầu đi tới trường mầm non là trẻ đã bắt đầu xây dựng nên nhân cách, vì thế những bài đồng dao dạy cho trẻ mầm non cần dễ hiểu và truyền tải những thông điệp về cách sống, cách đối xử với gia đình và xã hội đúng đắn nhất.

 

4.1 Đồng dao về cá (Vè cá)

Cá biển, cá đồng,

Cá sông, cá ruộng.

Dân yêu dân chuộng,

Lá cá tràu ổ.

Ăn nói hàm hồ,

Là con cá sứ.

Đưa đẩy chốn xa,

Là con cá đảy.

Hay gặp mặt nhau,

Là con cá ngộ.

Trong nhà nghèo khổ,

Là con cá cầy.

Chẳng dám múc đầy,

Là con cá thiểu.

Mỗi người mỗi thiếu,

Là con cá phèn.

Ăn nói vô duyên,

Là con cá lạc.

Trong nhà rầy rạc,

Là con cá kình.

Trai gái rập rình,

Là cá trích ve.

Dỗ mãi không nghe,

Là con cá ngạnh.

Đi đàng phải tránh,

Là con cá mương.

Mập béo không xương,

Là con cá nục.

Được nhiều diễm phúc,

Là con cá hanh.

Phản cha hại anh,

Là con cá diếc.

Suốt ngày ăn miết,

Là con cá cơm.

Chẳng kịp dọn đơm,

Là con cá hấp.

Rủ nhau lên dốc,

Là con cá leo.

Hay thở phì phèo,

Là con cá đuối.

Vừa đi vừa cúi,

Là con cá còm.

Hay nói tầm xàm,

Là con cá gáy.

Vừa trốn vừa chạy,

Là con cá chuồn.

Cứ viết lách luôn,

Là con cá chép.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

4.2 Đồng dao về củ

Ngồi chơi trên đất

Là củ su hào

Tập bơi dưới ao

Đen xì củ ấu

Không cần phaỉ nấu

Củ đậu mát lành

Lợn thích củ hành

Chó đòi giềng sả

Củ lạc đến hạ

Có hạt uống bia

Nước mũi ông hề

Là củ cà rốt…

 

4.3 Đồng dao về rau

Nghe vẻ nghe ve,

Nghe vè các rau.

Thứ ở hỗn hào,

Là rau ngành ngạnh.

Trong lòng không chánh,

Vốn thiệt rau lang.

Đất ruộng bò ngang,

Là rau muống biển.

Quan đòi thầy kiện

Bình bát nấu canh.

Ăn hơi tanh tanh,

Là rau dấp cá (diếp cá).

Có cha có mẹ,

Rau má mọc bờ.

Thò tay sợ dơ,

Nó là rau nhớt.

Rau cay như ớt,

Vốn thiệt rau răm.

Sống trước ngàn năm,

Là rau vạn thọ.

Tánh hay sợ nợ,

Vốn thiệt rau co.

Làng hiếp chẳng cho,

Nó là rau húng.

Lên chùa mà cúng,

Vốn thiệt hành hương.

Giục ngựa buông cương,

Là rau mã đề.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

4.4 Đồng dao đi cầu đi quán

Đi cầu đi quán

Đi bán lợn con

Đi mua cái xoong

Đem về đun nấu

Mua quả dưa hấu

Về biếu ông bà

Mua một đàn gà

Về cho ăn thóc

Mua lược chải tóc

Mua cặp gài đầu

Đi mau về mau

Kẻo trời sắp tối

Nguồn: Đặng Thu Quỳnh, Tuyển chọn truyện, thơ, câu đố mẫu giáo, NXB Giáo dục, 2-2004

 

4.5 Đồng dao gánh gánh gồng gồng

Gánh gánh gồng gồng

Gánh sông gánh núi

Gánh củi gánh cành

Ta chạy cho nhanh

Về xây nhà bếp

Nấu nồi cơm nếp

Chia ra năm phần

Một phần cho mẹ

Một phần cho cha

Một phần cho bà

Một phần cho chị

Một phần cho anh

Ta chạy cho nhanh

Về xây nhà bếp

Nấu nồi cơm nếp…

Nguồn: Đặng Thu Quỳnh, Tuyển chọn truyện, thơ, câu đố mẫu giáo, NXB Giáo dục, 2004

 

4.6 Bài đồng dao Ai Làm Gì Đó

Khù khà khù khò

Ai làm gì đó ?

A ! Là chú chó

Đang ngủ khò khò .

Cút ca cút kít

Ai làm gì đó ?

A! Là chuột chít

Dùng răng cắn gỗ.

Hí hí ha ha

Ai làm gì đó ?

A ! Ra là bé

Đang cười rất to.

(Khuyết danh)

 

4.7 Đồng dao lúa ngô là cô đậu nành

Lúa ngô là cô đậu nành

Đậu nành là anh đưa chuột

Dưa chuột là ruột dưa gang

Dưa gang là nàng dưa hấu

Dưa hấu cậu lúa ngô

Lúa ngô là cô đậu nành…

Nguồn: Đặng Thu Quỳnh, Tuyển chọn truyện, thơ, câu đố mẫu giáo, NXB Giáo dục, 2004

 

4.8 Đồng dao rềnh rềnh ràng ràng

Rềnh rềnh ràng ràng

Ba gang chiếu trải

Xích lại cho gần

Một người hai chân

Hai người bốn chân

Ba người sáu chân

Bốn người tám chân

Chân gầy chân béo

Dệt vải cho bà

Vải hoa vải trắng

Đến mai trời nắng

Đem vải ra phơi

Đến mốt đẹp trời

Đem ra may áo

Rềnh rềnh ràng ràng

Nguồn: Đặng Thu Quỳnh, Tuyển chọn truyện, thơ, câu đố mẫu giáo, NXB Giáo dục, 2004

 

4.9 Bài đồng dao Con vỏi con voi

Con vỏi, con voi,

Cái vòi đi trước.

Hai chân trước đi trước,

Hai chân sau đi sau.

Còn cái đuôi đi sau rốt.

Tôi xin kể nốt,

Cái chuyện con voi.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

4.10 Tổng hợp các bài đồng dao về con vật

Ếch ở dưới ao

Vừa ngớt mưa rào

Nhảy ra bì bõm

Ếch kêu “ộp ộp”

Ếch kêu “ặp ặp”

Thấy bác đi câu

Rủ nhau trốn mau

Ếch kêu “ộp ộp”

Ếch kêu “ặp ặp”.

Nguồn: Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), NXB Giáo dục, 2004

 

Con chim hay hát

Nó hát cành đa

Nó ra cành trúc

Nó rúc cành tre

Nó hát le te

Nó hát la ta

Nó bay vô nhà

Nó ra ruộng lúa

Nó múa nó chơi

Chim ơi, chim ơi!

Nguồn: Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), NXB Giáo dục, 2004

 

Con chim se sẻ

Nó ăn gạo tẻ

Nó hót líu lo

Nó ăn hạt ngô

Nó kêu lép nhép

Nó ăn gạo nếp

Nó vãi ra sân

Ơ láng giềng gần

Xua con chim sẻ.

Nguồn: Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), NXB Giáo dục, 2004

 

Con chim chích choè,

Mày ngồi đầu hè,

Mày nhá gạo rang.

Bảo mày vào làng,

Mày kêu gai góc.

Bảo mày gánh thóc,

Mày kêu đau vai.

Bảo mày ăn khoai,

Mày kêu khoai ngứa.

Bảo mày ăn dứa,

Mày kêu dứa say.

Bảo mày ăn chay,

Mày đòi uống nước.

Bảo mày ăn trước,

Mày đòi ăn sau.

Bảo mày hái rau,

Mày kêu đến trưa.

Bảo mày đi bừa,

Mày đánh què trâu.

Bảo mày đi câu,

Mày đánh bẹp giỏ.

Bảo mày cắt cỏ,

Mày đánh gãy liềm.

Bảo mày gặt chiêm,

Mày đánh gãy hái.

Bảo mày đi đái,

Mày kêu ông Ộp!

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

Con cò cao cẳng

Bước thẳng xuống đồng

Thấy cá chạy rông

Cò cao cẳng bước

Cò mổ cá ăn

Con cá mất tăm

Rách, rách, rách, rách.

Nguồn: Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), NXB Giáo dục, 2004

 

Con công nó đỗ cây vông

Nó đi tìm bạn

Nó xuống ruộng cạn

Ruộng cạn chân đau

Nó xuống ruộng sâu

Ruộng sâu lầy lội

Nó bay lên núi

Lên núi nắng hồng

Nó sà xuống sông

Xuống sông uống nước

Công ngồi công ước

Được gặp bạn hiền

Tha hồ công bay lên

Tha hồ công bay xuống.

Nguồn: Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), NXB Giáo dục, 2004

 

Con cua hai càng

Con cua bò ngang

Nó đi rềnh ràng

Nó đi lang thang

Nó đi vô hang

Tìm đâu cho thấy.

Nguồn: Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), NXB Giáo dục, 2004

 

Cục ta cục tác

Con diều hung ác

Bay lượn trên đầu

Gà con ở đâu

Mau về mẹ ủ

Mẹ con đông đủ

Chẳng sợ diều hâu.

Nguồn: Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), NXB Giáo dục, 2004

 

Quặc quặc, quạc quạc

Con vịt, con vạc

Có thương em tao

Thì lội xuống ao

Bắt ba con ốc

Thì lội xuống rộc

Bắt năm con rô

Thì lội xuống hồ

Bắt mười con diếc.

Nguồn: Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), NXB Giáo dục, 2004

 

Tiếng con chim ri,

Gọi dì gọi cậu.

Tiếng con sáo sậu,

Gọi cậu gọi cô.

Tiếng con cồ cồ,

Gọi cô gọi chú.

Tiếng con tu hú,

Gọi chú gọi dì.

Mau mau tỉnh dậy,

Mà đi ra đồng.

Nguồn: Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), NXB Giáo dục, 2004

4.11 Bài đồng dao Gà con giúp mẹ

Gà mẹ nằm ngủ

Hai chú gà con

Lon ton lon ton

Nhảy lên lưng mẹ

Se sẽ, se sẽ

Nhặt những bọ gà

Con giúp mẹ cha

Ai mà chẳng mến.

Nguồn: NXB Trẻ.

 

4.12 Bài đồng dao Hoa bé ngoan

Hoa nào mẹ yêu nhất ?

Hoa nào thơm ngát hương ?

Hoa nào tươi thắm nhất ?

Đó là hoa bé ngoan !

 

Em được mẹ thương nhất

Em được cô giáo yêu

Khi mà em ngoan nhất

Sẽ là hoa bé ngoan !

(Khuyết danh)

 

4.13 Bài đồng giao Con Kiến Mà Leo Cành Đa

Con kiến mà leo cành đa,

Leo phải cành cộc leo ra leo vào.

Con kiến mà leo cành đào,

Leo phải cành cộc leo vào leo ra.

Nguồn: Mã Giang Lân, Tục ngữ và ca dao Việt Nam, NXB Giáo dục, 1999

 

4.14 Bài đồng dao Tay Đẹp

Một tay đẹp

Hai tay đẹp

Ba tay đẹp

Tay dệt vải

Tay vãi rau

Tay buông câu

Tay chặt củi

Tay đắp núi

Tay đào sông

Tay cạo lông

Tay mổ lợn

Tay bắt vượn

Tay bắt voi

Tay bẻ roi

Tay đánh hổ

Nguồn: Đặng Thu Quỳnh, Tuyển chọn truyện, thơ, câu đố mẫu giáo, NXB Giáo dục, 2004

 

4.15 Bài đồng dao Mười Ngón Tay

Mười ngón tay

Ngón đi cày

Ngón tát nước

Ngón cầm lược

Ngón chải đầu

Ngón đi trâu

Ngón đi cấy

Ngón cầm bay

Ngón đánh cờ

Ngón chèo đò

Ngón dò biển

Tôi ngồi đếm

Mười ngón tay!

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

5. Các bài đồng dao trong trò chơi dân gian

Các trò chơi dân gian phần lớn đều có bài đồng dao đi kèm, các em nhỏ sẽ vừa hát đồng dao vừa tham gia trò chơi. Ở các miền quê Việt hiện nay trẻ em vẫn còn tổ chức nhiều trò chơi như rồng rắn lên mây, dung dăng dung dẻ, mèo đuổi chuột,… Mời bạn cùng tham khảo những bài đồng dao được hát trong trò chơi dân gian dưới đây.

 

5.1 Bài đồng dao dung dăng dung dẻ

Dung dăng dung dẻ,

Dắt trẻ đi chơi.

Đến cổng nhà trời,

Lạy cậu lạy mợ.

Cho cháu về quê,

Cho dê đi học.

Cho cóc ở nhà,

Cho gà bới bếp.

Xì xì xì xụp,

Ngồi thụp xuống đây.

Nguồn: Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), NXB Giáo dục, 2004

 

Dung dăng dung dẻ…

Dắt trẻ đi chơi,

Đến chỗ mát giời,

Chớ nên bỏ phí;

Thở làn không khí,

Vừa sạch vừa trong;

Lòng đã hả lòng,

Thân càng mạnh mẽ.

 

Dung dăng dung dẻ…

Giắt trẻ đi chơi,

Đến chỗ đông người,

Nếu không nhìn kỹ,

Người ta vô ý,

Chân dẵm phải chân,

Đau đớn muôn phần,

Còn chi vui vẻ!

 

Dung dăng dung dẻ…

Dắt trẻ đi chơi,

Qua chỗ rãnh, ngòi,

Gần nơi than lửa,

Nếu trông ngang ngửa,

Liều lĩnh bước chân,

Bẩn áo, cháy quần,

Còn chi sạch sẽ!

 

Dung dăng dung dẻ…

Dắt trẻ đi chơi,

Nhọc ta mệt ngồi,

Tỉnh tao lại bước,

Mắt coi đằng trước,

Chân chẳng lùi sau,

Dạo khắp hoàn cầu,

Dung dăng dung dẻ..

(Khuyết danh)

 

5.2 Bài đồng dao chi chi chành chành

Chu tri rành rành,

Cái đanh nổ lửa.

Con ngựa đứt cương,

Ba vương tập đế.

Cấp kế đi tìm,

Hú tim bắt ập.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

5.3 Bài đồng dao mèo đuổi chuột

Mời bạn lại đây,

Tay nắm chặt tay.

Đứng thành vòng rộng,

Chuột luồn lỗ nhỏ.

Chạy thẳng chạy mau,

Mèo đuổi theo sau.

Chuột cố chạy mau,

Trốn đâu cho thoát.

Thế rồi chú chuột,

Lại sắm vai mèo.

Co cẳng chạy theo,

Chú mèo hoá chuột.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

Chít chít meo meo,

Con mẻo con mèo.

Đuổi theo con chuột,

Con chuột chạy nhanh.

Luồn khe luồn hốc,

Con mèo nhanh lắm.

Giơ vuốt nhe nanh,

Đuổi theo con chuột.

Ô kìa! Con chuột,

Chẳng chạy được đâu.

Ô kìa! Con mèo,

Bắt ngay con chuột.

(Khuyết danh)

 

5.4 Bài đồng dao chơi chuyền

Cái mốt, cái mai

Con trai, con hến

Con nhện chăng tơ

Quả mơ, quả mận

Cái cận, lên bàn đôi

Đôi chúng tôi

Đôi chúng nó

Đôi con chó

Đôi con mèo

Hai chèo ba

Ba đi xa

Ba về gần

Ba luống cần

Một lên tư

Tư củ từ

Tư củ tỏi

Hai hỏi năm

Năm em nằm

Năm lên sáu

Sáu lẻ tư

Tư lên bảy

Bảy lẻ ba

Ba lên tám

Tám lẻ đôi

Đôi lên chín

Chín lẻ một

Mốt lên mười.

Chuyền chuyền một, một đôi…

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

5.5 Bài đồng dao rồng rắn lên mây

Rồng rắn lên mây

Có cây xúc sắc

Có quả đồng hồ

Hỏi thăm thầy thuốc

Có nhà hay không?

 

5.6 Đồng dao kéo cưa lừa xẻ

Kéo cưa lừa xẻ,

Ông thợ nào khoẻ,

Về ăn cơm vua.

Ông thợ nào thua,

Về bú tí mẹ.

 

Kéo cưa lừa xẻ,

Làm ít ăn nhiều,

Nằm đâu ngủ đấy.

Nó lấy mất cưa,

Lấy gì mà kéo.

Nguồn: Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), NXB Giáo dục, 2004

 

5.7 Đồng dao lộn cầu vồng

Lộn cầu vồng,

Nước sông đang chảy.

Thằng bé lên bảy,

Con bé lên ba.

Đôi ta cùng lộn.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

Lộn cầu vồng,

Nước trong nước chảy.

Có cô mười bảy,

Có chị mười ba.

Hai chị em ta,

Cùng lộn cầu vồng.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

5.8 Bài đồng dao Tập Tầm Vông

Tập Tầm Vông 1

Tập tầm vông,

Chị lấy chồng,

Em ở giá.

Chị ăn cá,

Em mút xương.

Chị nằm giường,

Em nằm đất.

Chị hút mật,

Em liếm ve.

Chị ăn chè,

Em liếm bát.

Chị coi hát,

Em vỗ tay.

Chị ăn mày,

Em xách bị.

Chị làm đĩ,

Em xỏ tiền.

Chị đi thuyền,

Em đi bộ.

Chị kéo gỗ,

Em lợp nhà.

Chị trồng cà,

Em trồng bí.

Chị tuổi Tí,

Em tuổi Thân.

Chị tuổi Dần

Em tuổi Mẹo.

Chị ăn kẹo,

Em mút kem…

 

Tập Tầm Vông 2

Tập tầm vông,

Con công hay múa,

Nó múa làm sao?

Nó rụt cổ vào,

Nó xoè cánh ra.

Nó đậu cành đa,

Nó kêu ríu rít.

Nó đậu cành mít,

Nó kêu vịt chè.

Nó đậu cành tre,

Nó kêu bè muống.

Nó đỗ dưới ruộng,

Nó kêu tầm vông.

Con công hay múa…

 

Tập Tầm Vông 3

Tập tầm vông, tay không tay có,

Tập tầm vó, tay có tay không.

Tay nào không? Tay nào có?

Tay nào có? Tay nào không?…

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

5.9 Bài đồng dao Bịt Mắt Bắt Dê

Một bầy trẻ nhỏ

Bịt mắt bắt dê

Dê vấp bờ hè

Ngã kềnh bốn vó

Mọi người cười rộ

Cố đuổi vòng quanh

Dê chạy thật nhanh

Túm ngay một chú

 

5.10 Bài đồng dao Nu na nu nống

Nu na nu nống,

Đánh trống phất cờ.

Mở cuộc thi đua,

Thi chân đẹp đẽ.

Chân ai sạch sẽ,

Gót đỏ hồng hào.

Không bẩn tí nào,

Được vào đánh trống.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

Nu na nu nống

Cái cống nằm trong

Con ong nằm ngoài

Củ khoai chấm mật

Phật ngồi Phật khóc

Con cóc nhảy ra

Con gà tú hụ

Nhà mụ thổi xôi

Nhà tôi nấu chè

Tay xoè chân rụt

Nu na nu nống.

Nguồn: Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, NXB Giáo dục, 2004

 

5.11 Bài đồng dao Giã gạo

Giã chày một

Hột gạo vàng

Sanh chày đôi

Dôi thóc mẩy

Giã chày bảy

Đẩy chày ba

Các cô nhà ta

Đi ra mà giã

(NXB Trẻ)

 

6. Những bài đồng dao về gia đình

Những bài đồng dao về gia đình dạy các bé về các mối quan hệ căn bản trong gia đình để từ đó hình thành cách ứng xử với các thành viên trong gia đình cho phù hợp.

 

6.1 Bài đồng giao cái bống

Cái Bống là cái bống bang

Khéo sảy, khéo sàng cho mẹ nấu cơm

Mẹ Bống đi chợ đường trơn

Bống ra gánh đỡ chạy cơn mưa ròng.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

Cái bống là cái bống bang,

Con đi lấy sàng cho mẹ đổ khoai.

Con ăn một, mẹ ăn hai,

Con đi bốc muối thời khoai chẳng còn.

Con ngồi con khóc nỉ non,

Mẹ giận mẹ đạp, con bon đầu hè.

Có đánh thì đánh vọt tre,

Chớ đánh vọt nứa nữa què chân con.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

6.2 Đến thăm bà

Đến thăm bà

Bà đi vắng

Có đàn gà

Chơi ngoài nắng

Cháu đứng ngắm

Đàn gà con

Rồi gọi luôn

Bập, bập, bập

Chúng lật đật

Chạy nhanh nhanh

Xúm vòng quanh

Kêu: “Chiếp, chiếp.

Gà mải miết

Nhặt thóc vàng

Cháu nhẹ nhàng

Lùa vào mát

 

6.3 Bài đồng dao Cha mẹ

Sinh đẻ ra ta

Ấy là cha mẹ

Cha mẹ nuôi con

Tự ngày tấm bé

Con khôn lớn lên

Cha mẹ già yếu

Con nuôi cha mẹ

Một niềm kính hiếu

Không cha, không mẹ

Con chẳng thành người

Con cái không có

Già cả cậy ai ?

(NXB Trẻ)

 

6.4 Bài đồng dao Kì Đà

Kỳ đà là cha cắc ké

Cắc ké là mẹ kỳ nhông

Kỳ nhông là ông kỳ đà

Kỳ đà là cha cắc ké.

 

6.5 Bài đồng giao Chim Ri Là Dì Sáo Sậu

Bồ các là bác chim ri

Chim ri là dì sáo sậu

Sáo sậu là cậu sáo đen

Sáo đen là em tu hú

Tu hú là chú bồ các

Bồ các là bác chim ri…

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

7. Đồng dao cho người lớn

Có những bài đồng dao không chỉ dành cho trẻ em mà còn để người lớn nghe và suy ngẫm về câu chuyện, sự việc ẩn giấu đằng sau. Những câu chuyện xưa được lồng ghép trong các câu ca, vần điệu của đồng dao dưới đây ẩn chứa trí tuệ và bài học thú vị mà cha ông gửi gắm, mời bạn cùng đọc.

 

7.1 Đồng dao chim xuất quân

Tùng tùng, đánh ba hồi trống!

Sắp quân cho chỉnh,

Phượng hoàng thống lĩnh,

Bạch hạc hiệp đồng,

Tả chi thì công,

Hữu chi thì sếu,

Giang cao ngất nghểu,

Đi trước tiên phong,

Cả mỏ bồ nông,

Đi sau tiếp hậu,

Sáo đen, sáo sậu,

Rán giục đôi bên,

Chú quạ thông tin,

Dóng dả ba quân,

Đội lương đi trước,

Một đàn vịt nước,

Chú két, chú le,

Sắm sửa thuyền bè,

Cho bọn trảy thủy,

Chim chích, chim ri,

Bé mọn biết gì,

Ở nhà coi sóc,

Chú cò chú cốc,

Coi sóc các làng,

Chèo bẻo nỏ nang,

Bầu cho làm huyện,

Đêm hôm đi tuần,

Phó cho chú vạc,

Chú ngỗng nghếch ngác,

Như thể đàn bà,

Chú vịt, chú gà,

Nhắc võng ông già,

Trèo lên núi chiều,

Giặc thấy đã nhiều,

Chạy như con cút.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

7.2 Đồng dao Con mèo mà trèo cây cau

Con mèo mà trèo cây cau

Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà.

Chú chuột đi chợ đàng xa.

Mua mắm mua muối giỗ cha con mèo!

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

7.3 Bài đồng dao 10 con thỏ

Mười chú thỏ

Thỏ Cả ngã bệnh

Thỏ Hai thăm khám

Thỏ Ba mua thuốc

Thỏ Tư sắc thuốc

Thỏ Năm chết

Thỏ Sáu khiêng đi

Thỏ Bảy đào hố

Thỏ Tám chôn

Thỏ Chín ngồi dưới đất khóc lóc

Thỏ Mười hỏi lý do

Thỏ Chín đáp

Thỏ Năm đã một đi không trở lại…

(Đồng dao Trung Quốc)

 

7.4 Đồng dao thằng bờm

Thằng Bờm có cái quạt mo,

Phú ông xin đổi ba bò, chín trâu.

Bờm rằng: Bờm chẳng lấy trâu,

Phú ông xin đổi một xâu cá mè.

Bờm rằng: Bờm chẳng lấy mè,

Phú ông xin đổi một bè gỗ lim.

Bờm rằng: Bờm chẳng lấy lim,

Phú ông xin đổi con chim đồi mồi.

Bờm rằng: Bờm chẳng lấy mồi,

Phú ông xin đổi nắm xôi, Bờm cười.

Nguồn: Dương Quảng Hàm, Việt Nam thi văn hợp tuyển, Bộ Quốc gia Giáo dục xuất bản, Hà Nội, 1951.

 

7.5 Bài đồng dao Bắc Kim Thang

Bắc kim thang: cà, lang, bí rợ…

Cột qua kèo là kèo qua cột.

Chú bán dầu qua cầu mà té,

Chú bán ếch ở lại làm chi.

Con le le đánh trống thổi kèn,

Con bìm bịp thổi tò tí te tò te.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

7.6 Bài đồng dao Thả Đỉa Ba Ba

Thả đỉa ba ba

Chớ bắt đàn bà

Phải tội đàn ông

Cơm trắng như bông

Gạo tiền như nước

Đổ mắm đổ muối

Đổ chuối hạt tiêu

Đổ niêu nước chè

Đổ phải nhà nào

Nhà nấy phải chịu.

Nguồn: Đồng dao Việt Nam (dành cho học sinh tiểu học), Tần Gia Linh tuyển chọn và giới thiệu, NXB Giáo dục, 2004

 

8. Những bài đồng dao nhớ ơn, nói về sự biết ơn

Nhớ ơn những bậc sinh thành, tổ tiên, quê hương, đất nước cũng là một chủ đề lớn trong các bài đồng dao Việt Nam. Những bài đồng dao nói về sự biết ơn giúp trẻ tiếp xúc sớm với lòng yêu thương từ đó hình thành nên nhân cách tốt trong cuộc sống.

 

8.1 Bài đồng dao Bà Còng Đi Chợ Trời Mưa

Bà còng đi chợ trời mưa,

Cái tôm cái tép đi đưa bà còng.

Đưa bà đến quãng đường đông,

Đưa bà vào tận ngõ trong nhà bà.

Tiền bà trong túi rơi ra,

Tép, tôm nhặt được trả bà mua rau.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

8.2 Bài đồng dao Hai Bàn Tay

Hai bàn tay

Tay này có

Tay này không

Xòe tay này

Xòe tay no.

Tay này có

Tay này không

Tay có bông

Dâng tặng mẹ.

 

8.3 Bài đồng dao ăn một bát cơm

Ăn một bát cơm

Nhớ người cày ruộng

Ăn đĩa rau muống

Nhớ người đào ao

Ăn một quả đào

Nhớ người vun gốc

Ăn một con ốc

Nhớ người đi mò

Sang đó

Nhớ người chèo chống

Nằm võng

Nhớ người mắc dây

Đứng mát gốc cây

Nhớ người trồng trọt.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

9. Đồng dao cho bé tập nói

Khi bé tập nói, bố mẹ hãy để bé tiếp xúc với những bài đồng dao đơn giản với các vần điệu, âm thanh liên tiếp dễ nhớ. Tuy rằng trẻ không hiểu mình đang nói gì nhưng việc hoạt động cơ miệng liên tục sẽ giúp trẻ nhanh biết nói hơn.

 

9.1 Bài đồng giao Ba bà đi bán lợn con

Ba bà đi bán lợn con,

Bán đi chẳng được lon xon chạy về.

Ba bà đi bán lợn sề,

Bán đi chẳng được chạy về lon xon.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

9.2 Bài đồng dao Tay trắng tay đen

Bàn tay trắng

Bàn tay đen

Đĩa đậu đen

Đĩa đậu đỏ

Bỏ vô nồi

Nuớc sôi

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

9.3 Bài đồng dao Ù À Ù Ập

Ù à ù ập

Bắt chập lá tre

Bắt đè lá uống

Bắt cuống lên hoa

Bắt gà mổ thóc

Bắt học học cho thông

Cày đồng cho sớm

Nuôi lợn cho chăm

Nuôi tằm cho rỗi

Dệt cửi cho mau

Nuôi trâu cho mập

Ù à ù ập.

 

9.4 Bài đồng giao Xỉa cá mè

Xỉa cá mè

Đè cá chép

Chân nào đẹp

Đi giao men

Chân nào xấu

Ở nhà làm chó làm mèo.

Ai mua men, ra mua

Gâu! Gâu! Gâu!

Meo! Meo! Meo!

 

Xỉa cá mè

Đè cá chép

Chân nào đẹp

Đi buôn men

Chân nào đen

Ở nhà làm chó

Ai mua men?

Mua men gì?

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

9.5 Bài đồng dao Các Loài Chim

Sáo sậu là cậu sáo đen

Sáo đen là em sáo đá

Sáo đá là má bồ nông

Bồ nông là ông ác là

Ác là là bà tu hú

Tu hú là chú chim  ri

Chim ri là dì chim xanh

Chim xanh là anh cò bợ

Cò bợ là vợ thằng Ngô

Thằng Ngô là cô sáo sậu

Sáo sậu là cậu sáo đen.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

 

10. Đồng dao về mùa xuân

Mùa xuân là mùa của lễ hội, của vui chơi, vì thế trong dân gian có rất nhiều bài đồng dao được trẻ em sử dụng trong những ngày này.

 

10.1 Bài đồng dao xúc xắc xúc xẻ 1

Xúc xắc xúc xẻ

Năm mới năm mẻ

Nhà nào còn thức

Mở cửa cho chúng tôi

Bước lên thềm cao

Thấy đôi rồng ấp

Bước xuống thềm thấp

Thấy đôi rồng chầu

Bước ra đằng sau

Thấy nhà ngói lợp

Voi ông còn buộc
Ngựa ông còn cầm

Ông sống một trăm
Linh năm tuổi lẻ

Vợ ông sinh đẻ
Đứa con tốt lành!

 

10.2 Bài đồng dao xúc xắc xúc xẻ 2

Xúc xắc xúc xẻ

Tiền lẻ bỏ vào

Bỏ được đồng nào

Được thêm đồng ấy

Ống đâu cất đầy

Đến Tết chẻ ra

Mua cái áo hoa

Mà khoe với mẹ

Xúc xắc xúc xẻ.

Nguồn: Đặng Anh Tú, Đồng dao Việt Nam, NXB Văn hoá thông tin, 2009

10.3 Bài đồng dao chúc tết

Nghe vẻ nghe ve

Nghe vè Tết đến

Bạn bè thân mến

Cùng nhau sum vầy

Sức khỏe tràn đầy

Gia đình hạnh phúc

Nhà nhà sung túc

Mừng đón xuân sang

Một nhành mai vàng

Bên mâm ngũ quả

Tiếng cười rộn rã

Vang khắp mọi nhà

Đây đó gần xa

Tiếng cười trẻ nhỏ

Rộn ràng ngoài ngõ

Mừng tuổi ông bà

Kính chúc mẹ cha

Sống lâu hạnh phúc

Cháu con xin chúc

Làm ăn phát tài

An khang thịnh vượng.

 

Đồng dao là vốn quý của một nền văn hóa mà ta cần bảo tồn cho thế hệ sau. Hiện nay nhiều nhà thơ đã sáng tạo thêm các bài đồng dao phù hợp với hoàn cảnh xã hội hiện đại hơn. Ngoài ra các nhạc sĩ cũng đã phổ nhạc nhiều bài đồng dao trở thành những nhạc phẩm được ưa thích đối với các bạn nhỏ. Bố mẹ nên, cùng học, cùng đọc, cùng hát đồng dao với trẻ, việc này không những giúp gìn giữ và lưu truyền nét văn hóa ẩn chứa trong các bài đồng dao mà còn giúp trẻ nâng cao trí tuệ, học hỏi những điều bổ ích nữa đấy.

Sưu tầm