Chứng khoán là gì? Tất tần tật về Thị trường chứng khoán

Ngoài khái niệm chứng khoán là gì thì chúng ta cần phải biết về khái niệm thị trường chứng khoán

Trong thời gian gần đây, đầu tư chứng khoán là hình thức đầu tư phổ biến và được nhiều người tin tưởng lựa chọn. Nếu bạn có một khoản tiền nhàn rỗi và muốn đầu tư sinh lời cao thì đây được xem là nơi khá hấp dẫn để bạn đắt đầu. Vậy Chứng khoán là gì? Hãy cùng Yuanta tìm hiểu tất tần tật về kênh đầu tư này qua bài viết dưới đây  nhé!

Chứng khoán là gì?

Chứng khoán (hay Securities) có thể hiểu một cách ngắn gọn là các loại giấy tờ có giá trị như cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ đầu tư, chứng khoán phái sinh… Đây là bằng chứng xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư sở hữu với phần vốn hay tài sản của tổ chức phát hành. Loại giấy tờ có giá trị này có thể được thể hiện theo hình thức chứng chỉ, dữ liệu điện tử hay bút toán ghi sổ.

Theo Điều 4 Luật chứng khoán 2019 định nghĩa cụ thể là:

1. Chứng khoán là tài sản, bao gồm các loại sau đây:

a) Cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ;

b) Chứng quyền, chứng quyền có bảo đảm, quyền mua cổ phần, chứng chỉ lưu ký;

c) Chứng khoán phái sinh;

d) Các loại chứng khoán khác do Chính phủ quy định.

Để đáp ứng được nhu cầu vốn của các doanh nghiệp cũng như chính phủ, các loại chứng khoán đã ra đời. Trong đó, trái phiếu và cổ phiếu là bằng chứng xác nhận người ta đã bỏ tiền ra đầu tư dưới hình thức cho vay trực tiếp hay góp vốn vào công ty cổ phần và được hưởng một số quyền nhất định. Đây cũng được coi như là những loại hàng hóa phổ biến của thị trường chứng khoán, có thể mua bán giao dịch trên thị trường hay nắm giữ như tiền.

Đặc điểm của chứng khoán?

Chứng khoán luôn gắn với khả năng thu lợi

Khi mua chứng khoán người đầu tư đã bỏ ra một khoản vốn của mình vào đầu tư. Vì vậy, họ chỉ đầu tư khi có thể thu được những khoản lợi tức nhất định. Khi sở hữu mỗi loại tài sản tài chính này sẽ đem lại khả năng sinh lời khác nhau: các trái phiếu thường sẽ đem lại trái tức cố định và tương đối chắc chắn.Trong khi đó, các cổ phiếu có độ an toàn thấp hơn nhưng lại mang lại khả năng được hưởng cổ tức cao và đặc biệt là khả năng thu lợi nhuận lớn hơn khi cổ phiếu tăng giá.

Chứng khoán luôn gắn với rủi ro

Đầu tư luôn gắn với rủi ro và đầu tư vào chứng khoán cũng có những rủi ro nhất định. Rủi ro trong kênh đầu tư này là sự dao động của lợi nhuận. Sự giao động của lợi nhuận càng cao thì mức độ rủi ro càng lớn và ngược lại. Trên thực tế tồn tại rất nhiều loại rủi ro, có những rủi ro ảnh hưởng chung đến toàn bộ thị trường, nhưng cũng có những rủi ro riêng gắn liền với những doanh nghiệp hay loại chứng khoán nhất định.

Những rủi ro ảnh hưởng đến thị trường này bao gồm 2 loại chính đó là: rủi ro hệ thống và rủi ro phi hệ thống. Trong đó, rủi ro hệ thống hay rủi ro thị trường là loại rủi ro tác động đến toàn bộ hay hầu hết các tài sản. Loại rủi ro này chịu tác động của các điều kiện kinh tế chung như lạm phát, sự thay đổi tỷ giá hối đoái, lãi suất … Rủi ro phi hệ thống là loại rủi ro chỉ tác động đến một tài sản hoặc một nhóm nhỏ các tài sản. Loại rủi ro này thường liên quan tới điều kiện của nhà phát hành.

Thông thường, các nhà đầu tư thường quan tâm tới việc xem xét, đánh giá các rủi ro liên quan, trên cơ sở đó đề ra các quyết định trong việc lựa chọn, nắm giữ hay bán các chứng khoán. Điều này phản ánh mối quan hệ giữa lợi tức và rủi ro hay sự cân bằng về lợi tức. Nhà đầu tư sẽ không chịu rủi ro tăng thêm trừ khi họ kỳ vọng được bù đắp bằng lợi tức tăng thêm.

Chứng khoán có khả năng thanh khoản

Tính lỏng của tài sản là khả năng chuyển tài sản đó thành tiền mặt. Khả năng này cao hay thấp phụ thuộc vào khoảng thời gian và phí cần thiết cho việc chuyển đổi, rủi ro của việc giảm sút giá trị tài sản đó do chuyển đổi,….Các chứng khoán khác nhau có khả năng chuyển nhượng là khác nhau.

Sau khi phát hành, chứng khoán có thể được mua đi bán lại nhiều lần trên thị trường. Các nhà đầu tư nắm giữ loại tài sản tài chính này có thể chuyển đổi thành tiền bất cứ lúc nào họ muốn. Mặc dù, mỗi loại tài sản tài chính có khả năng thanh khoản khác nhau, nhưng nhìn chung tất cả đều có khả năng thanh khoản ổn định. Bên cạnh đó, trong những thời điểm nhất định cũng có thể có những loại chứng khoán mất khả năng thanh khoản, tuy nhiên những loại này sẽ nhanh chóng bị thị trường đào thải.

Phân loại Chứng khoán

Có nhiều cách phân loại chứng khoán dựa trên những tiêu chí khác nhau. Sau đây là một số cách phân loại phổ biến nhất:

Căn cứ vào chủ thể phát hành

Căn cứ vào chủ thể phát hành có thể phân loại thành hai nhóm:

Chứng khoán chính phủ và chính quyền địa phương: do chính phủ hay chính quyền địa phương phát hành. Các loại này này thường là các trái phiếu được chính phủ hoặc chính quyền địa phương đảm bảo thanh toán tiền gốc và lãi.

Chứng khoán doanh nghiệp: do doanh nghiệp phát hành bao gồm cổ phiếu và trái phiếu doanh nghiệp.

Căn cứ vào tính chất huy động vốn

Căn cứ vào tính chất huy động vốn, có thể phân chứng khoán loại thành 3 loại chính là: vốn, nợ và phái sinh. Cụ thể:

Chứng khoán vốn (cổ phiếu): là loại tài sản tài chính xác nhận quyền sở hữu một phần công ty cổ phần. Chứng khoán vốn hay cổ phiếu do các công ty cổ phần phát hành. Người sở hữu cổ phiếu không phải là chủ nợ của Công ty mà là người sở hữu Công ty và có quyền hưởng các quyền lợi trong Công ty. Loại chứng khoán này thường được phát hành dưới dạng cổ phiếu ưu đãi, cổ phiếu thường, chứng chỉ Quỹ…

Chứng khoán nợ (trái phiếu): là tài sản tài chính xác nhận một khoản nợ của người phát hành đối với người nắm giữ. Đồng thời, thể hiện sự cam kết của người phát hành thanh toán những khoản tiền lãi và khoản tiền gốc vào những thời điểm nhất định. Chứng khoán nợ thường được phát hành dưới dạng trái phiếu (trái phiếu chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp), chứng chỉ tiền gửi (CD),…. 

Các chứng khoán phái sinh: là các giấy tờ có giá thể hiện quyền được mua hoặc bán cổ phiếu, trái phiếu theo các điều kiện nhất định đã được thỏa thuận trước. Loại tài sản tài chính này bao gồm một số loại chủ yếu sau: 

• Quyền mua cổ phần (Rights) là loại chứng khoán do công ty cổ phần phát hành kèm theo đợt phát hành cổ phiếu bổ sung, nhằm đảm bảo cho cổ đông hiện hữu quyền mua cổ phiếu mới theo những điều kiện được xác định. 

• Chứng quyền (Warrants) là một loại chứng khoán cho phép người nắm giữ có thể mua được cổ phần của công ty phát hành ra nó với giá xác định trong một khoảng thời gian nhất định.

• Hợp đồng tương lai là hợp đồng cam kết giữa bên mua và bên bán để thực hiện mua bán các loại, nhóm hay chỉ số chứng khoán nhất định với một số lượng và mức giá nhất định vào ngày xác định trong tương lai. Hợp đồng tương lai được chuẩn hóa các điều khoản và giao dịch trên thị trường có tổ chức (sàn giao dịch tương lai).

• Quyền chọn là quyền được ghi trong hợp đồng cho phép người mua lựa chọn quyền mua hoặc quyền bán một số lượng chứng khoán được xác định trước trong khoảng thời gian nhất định với một mức giá đã được xác định trước.

Ngoài ra còn có các loại khác như hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng hoán đổi,….

Căn cứ vào lợi tức của chứng khoán

Căn cứ vào lợi tức mà có thể phân loại chứng khoán ra thành 2 loại là có thu nhập cố định và có thu nhập biến đổi.

Chứng khoán có thu nhập cố định: là loại tài sản tài chính có thu nhập được xác định trước không phụ thuộc vào bất kỳ một yếu tố nào khác. Các loại giấy tờ có giá đem lại thu nhập cố định như các trái phiếu có lãi suất cố định, các cổ phiếu ưu đãi không tham dự …

Chứng khoán có thu nhập biến đổi: là loại tài sản tài chính có thu nhập thay đổi phụ thuộc vào các yếu tố nhất định. Các loại giấy tờ có giá đem lại thu nhập biến đổi thường thấy ở cổ phiếu thường, cổ phiếu ưu đãi tham dự, các loại chứng chỉ quỹ đầu tư …

Căn cứ theo hình thức chứng khoán

Dựa theo hình thức, có thể chia chứng khoán thành hai nhóm: ghi danh và vô danh.

Chứng khoán ghi danh: là loại tài sản tài chính trên đó có ghi tên người sở hữu. Thông thường loại này bị hạn chế khả năng chuyển nhượng, thể hiện sự ràng buộc chặt chẽ giữa người sở hữu và người phát hành. Chứng khoán ghi danh có thể là cổ phiếu hoặc trái phiếu. Cổ phiếu ghi danh thường là cổ phiếu của các sáng lập viên hoặc của các thành viên trong hội đồng quản trị.

Chứng khoán vô danh: là loại tài sản tài chính không ghi tên người sở hữu, các loại tài sản tài chính này được tự do chuyển nhượng.

Căn cứ theo thị trường nơi chứng khoán được giao dịch

Căn cứ theo thị trường nơi giao dịch, có thể chia chứng khoán thành được niêm yết và chưa niêm yết:

Chứng khoán được niêm yết: là các tài sản tài chính được chấp nhận đủ tiêu chuẩn và được giao dịch tại SGDCK. 

Chứng khoán chưa niêm yết: là các tài sản tài chính chưa được niêm yết tại SGDCK và được giao dịch trên thị trường phi tập trung.

Ngoài khái niệm chứng khoán là gì thì chúng ta cần phải biết về khái niệm thị trường chứng khoán 

Thị trường chứng khoán (TTCK) là thị trường giao dịch mua bán, trao đổi các loại chứng khoán. TTCK được xem là một bộ phận của thị trường vốn dài hạn, thực hiện cơ chế chuyển vốn trực tiếp từ nhà đầu tư sang nhà phát hành qua đó thực hiện chức năng của thị trường tài chính là cung ứng nguồn vốn trung và dài hạn cho nền kinh tế.

Chức năng của Thị trường Chứng khoán trong nền kinh tế

Huy động vốn đầu tư cho nền kinh tế

Khi các nhà đầu tư mua chứng khoán do các công ty phát hành, số tiền nhàn rỗi của họ được đưa vào hoạt động sản xuất kinh doanh và qua đó góp phần mở rộng sản xuất xã hội. Bằng cách hỗ trợ các hoạt động đầu tư của công ty, TTCK đã có những tác động quan trọng đối với sự phát triển của nền kinh tế quốc dân. .

Thông qua TTCK, chính phủ và chính quyền ở các địa phương cũng huy động được các nguồn vốn cho mục đích sử dụng và đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế, phục vụ các nhu cầu chung của xã hội.

Cung cấp môi trường đầu tư cho công chúng

TTCK cung cấp cho công chúng một môi trường đầu tư lành mạnh với các cơ hội lựa chọn phong phú. Các loại chứng khoán trên thị trường rất khác nhau về tính chất, thời hạn và độ rủi ro, cho phép các nhà đầu tư (NĐT) có thể lựa chọn cho loại hàng hóa phù hợp với khả năng, mục tiêu và sở thích của mình. Chính vì vậy, TTCK góp phần đáng kể làm tăng mức tiết kiệm quốc gia.

Tạo tính thanh khoản 

Nhờ có TTCK mà các NĐT có thể chuyển đổi các chứng khoán họ sở hữu thành tiền mặt hoặc các loại tài sản tài chính khác khi họ muốn. Khả năng thanh khoản (khả năng chuyển đổi thành tiền mặt) là một trong những đặc tính hấp dẫn của loại tài sản này đối với NĐT. Đây là yếu tố cho thấy tính linh hoạt, an toàn của vốn đầu tư. TTCK hoạt động càng năng động và có hiệu quả thì càng có khả năng tăng tính thanh khoản của các chứng khoán giao dịch trên thị trường.

Tạo môi trường giúp Chính phủ thực hiện các chính sách kinh tế vĩ mô

Các chi báo của TTCK phản ánh động thái của nền kinh tế một cách nhạy bén và chính xác. Giá các chứng khoán tăng lên cho thấy đầu tư đang mở rộng, nền kinh tế đang tăng trưởng; và ngược lại giá giảm sẽ cho thấy các dấu hiệu tiêu cực của nền kinh tế. Vì thế TTCK được gọi là phong vũ biểu của nền kinh tế và là một công cụ quan trọng giúp chính phủ thực hiện các chính sách kinh tế vĩ mô. Thông qua TTCK, chính phủ có thể mua và bán trái phiếu chính phủ để tạo ra nguồn thu bù đắp thâm hụt ngân sách và quản lý lạm phát. Ngoài ra, chính phủ cũng có thể sử dụng một số chính sách, biện pháp tác động vào TTCK nhằm định hướng đầu tư đảm bảo cho sự phát triển cân đối của nền kinh tế.

Việc tổ chức tốt thị trường và tạo điều kiện cho thị trường phát huy được chức năng của nó sẽ làm cho thị trường hoạt động lành mạnh và có hiệu quả, từ đó tác động tích cực đến sự phát triển kinh tế xã hội và ngược lại khi thị trường không tổ chức tốt, sự vận hành của nó không được bảo đảm bằng một khung pháp lý đủ hiệu lực và một bộ máy điều hành có năng lực thì TTCK có thể rơi vào tình trạng trục trặc, rối loạn. Từ đó gây ra những tác động tiêu cực không nhỏ, đe dọa sự ổn định và phát triển của nền kinh tế, làm thiệt hại đến lợi ích của đông đảo công chúng. 

Đánh giá hoạt động của các doanh nghiệp

Thông qua giá chứng khoán, hoạt động của các doanh nghiệp được phản ánh một cách tổng hợp và chính xác, giúp cho việc đánh giá và so sánh hoạt động của các doanh nghiệp được nhanh chóng và thuận tiện, từ đó cũng tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, kích thích áp dụng công nghệ mới, cải tiến sản phẩm.

Các chủ thể tham gia Thị trường Chứng khoán

Chủ thể phát hành

Chủ thể phát hành là người cung cấp các chứng khoán cho thị trường. Các chủ thể phát hành bao gồm: Chính phủ, các doanh nghiệp và một số tổ chức khác như: các quỹ đầu tư; tổ chức tài chính trung gian… 

Chính phủ

Chính phủ trung ương: đại diện là Bộ Tài chính hoặc Kho bạc Nhà nước phát hành công trái hoặc trái phiếu kho bạc.

Chính quyền địa phương: chính quyền bang, tiểu bang hoặc cấp tỉnh phát hành trái phiếu địa phương.

Các tổ chức của chính phủ: một số tổ chức của chính phủ cũng được phép phát hành trái phiếu, thường là trung hạn

Các doanh nghiệp

Công ty trách nhiệm hữu hạn: có từ hai người trở lên, tiến hành hùn vốn (đồng sở hữu), có thể là công ty hợp vốn giản đơn và công ty trách nhiệm hữu hạn, có thể phát hành trái phiếu.

Công ty cổ phần được phát hành cổ phiếu để hình thành vốn điều lệ và phát hành cổ phiếu mới để tăng vốn. Ngoài ra, công ty cổ phần còn được phát hành trái phiếu.

Doanh nghiệp Nhà nước: do nhà nước thành lập và tổ chức quản lý, hoạt động kinh doanh (phát hành trái phiếu) hoặc hoạt động công ích. 

Chủ thể nhà đầu tư

Chủ thể đầu tư là những người có vốn, thực hiện việc mua và bán chứng khoán trên TTCK để tìm kiếm lợi nhuận. Nhà đầu tư có thể được chia thành hai loại: nhà đầu tư cá nhân và nhà đầu tư có tổ chức.

Chủ thể trung gian 

Có thể với tư cách là: nhà trung gian cá nhân (thể nhân) và tổ chức trung gian (pháp nhân) – công ty chứng khoán. Vai trò chủ yếu là môi giới, tự doanh, tư vấn và phát hành chứng khoán.

Chủ thể quản lý và giám sát các hoạt động của Thị trường Chứng khoán 

Lịch sử hình thành và phát triển TTCK đã cho thấy, đầu tiên thị trường  hình thành một cách tự phát khi có sự xuất hiện của cổ phiếu và trái phiếu và hầu như chưa có sự quản lý. Nhưng nhận thấy cần có sự bảo vệ lợi ích cho các nhà đầu tư và đảm bảo sự hoạt động của thị trường được thông suốt, ổn định và an toàn, bản thân các nhà kinh doanh loại tài sản tài chính này và các quốc gia có TTCK hoạt động cho rằng cần phải có cơ quan quản lý và giám sát về hoạt động phát hành và kinh doanh chứng khoán. Chính vì vậy, cơ quan quản lý và giám sát TTCK đã ra đời.

Cơ quan quản lý và giám sát TTCK được hình thành dưới nhiều mô hình tổ chức hoạt động khác nhau, có nước do các tổ chức tự quản thành lập, có nước cơ quan này trực thuộc chính phủ, nhưng có nước lại có sự kết hợp quản lý giữa các tổ chức tự quản và chính phủ. Nhưng tựu chung lại, cơ quan quản lý về TTCK do chính phủ của các nước thành lập với mục đích bảo vệ lợi ích của người đầu tư và đảm bảo cho TTCK hoạt động lành mạnh, an toàn và phát triển bền vững.

Những lưu ý khi đầu tư Chứng khoán

Trước khi tham gia đầu tư vào TTCK, các nhà đầu tư cần trau dồi kỹ lưỡng các kiến thức cần thiết về tài chính như cách phân tích kinh tế vi mô và vĩ mô, cách đọc báo cáo tài chính; cách phân tích biểu đồ, cách sử dụng các chỉ số trong phân tích,…

Sau khi đã tích lũy đủ kiến thức các nhà đầu tư cần xác định cụ thể loại hình đầu tư chứng khoán sao cho phù hợp với mục đích nhu cầu của bản thân khi đầu tư. Đối với những người ưu thích sự rủi ro có thể chọn lựa đầu tư vào cổ phiếu cổ phiếu. Ngược lại, đối với những ai thận trọng, muốn đầu tư an toàn nhưng vẫn có thu nhập ổn định thì chứng chỉ quỹ hay trái phiếu sẽ là loại hình chứng khoán phù hợp với bạn.

Khi tham gia đầu tư vào TTCK nhà đầu tư cần xác định rõ về khả năng tài chính của mình và có kế hoạch phân bổ các danh mục đầu tư sao cho hợp lý. Từ đó, đem lại lợi nhuận tối ưu trong quá trình đầu tư.

Đối với những nhà đầu tư mới, chưa có đủ kiến thức cũng như kinh nghiệm đầu tư thì việc lựa chọn cho mình một nhà môi giới chứng khoán giỏi và uy tín là rất cần thiết.

Nhà đầu tư cần phải theo sát thị trường nắm bắt được những xu hướng cũng như cập nhật tin tức liên tục trong quá trình giao dịch. Từ đó có thể phân tích thị trường một cách chính xác và đưa ra những quyết định nhạy bén hơn.

Cần phải luôn có kế hoạch cho các danh mục đầu tư, sẵn sàng cắt lỗ khi cần thiết. Tránh tình trạng gồng lỗ hay sa đà vào cách giao dịch ở trạng thái hoang mang.

Qua bài viết trên Yuanta Việt Nam đã giới thiệu đến bạn những thông tin kiến thức về Chứng khoán là gì cũng như thị trường chứng khoán. Nếu bạn muốn tham gia vào đầu tư kênh đầu tư tiềm năng này hãy tạo tài khoản ngay tại Yuanta để được cung cấp các khóa học tài chính miễn phí và những thông tin cập nhật hàng ngày nhé!