Cây sao đen

Cây sao đen là cây lấy gỗ, cao 30-40m, đường kính 60-80cm, thân hình trụ thẳng, có lá hình trái xoan thuôn dài 4-14cm, rộng 3-6cm, có hoa và quả mọc ở nách lá

Tên tiếng anh/Tên khoa học:

Hopea odorata

Tên khác: Cây sao, mạy khèn ( Lào), sao cát, sao bã mía, sao nghệ, mạy khen hua, mạy thong.

Tên khoa học: Hopea odorata

Họ: Dầu – Dipterocarpaceae

1. Phân bố cây sao đen ở Việt Nam

Cây Sao đen ở Việt Nam gặp ở hầu hết các tỉnh tử Quảng Nam trở vào, bao gồm: Kon Tum, Gia Lai (Hậu Bổn, Cheo Reo), Đắk Lắk, Lâm Đồng, Khánh Hoà, Ninh Thuận, Bình Thuận, Bình Phước, Bình Dương, Tây Ninh, Đồng Nai, Bà Rịa–Vũng Tàu, Thành phố Hồ Chí Minh, An Giang, Kiên Giang (Phú Quốc)…

2. Đặc điểm thực vật học cây sao đen

– Thân cây sao đen: Sao đen là cây gỗ lớn, thường xanh, cao 30-40m, thân hình trụ thẳng, đường kính 60-80cm, chiều cao dưới cành 15-25m. Vỏ ngoài nâu đen, nứt dọc sâu thành những miếng dày, xù xì. Vỏ trong mầu nâu đỏ, nhiều sợi. Cành non và cuống lá phủ lông hình sao xám, sau nhẵn.

– Lá cây sao đen: Lá hình trái xoan thuôn hay hình mũi mác, dài 8-14cm, rộng 3-6cm, đầu có mũi tù ngắn, gốc hơi lệch, gân cấp hai 8-10 đôi, nổi ở mặt dưới; gân nhỏ cong queo, gần song song, hai mặt lá có lông hình sao, ở nách gân cấp hai mặt dưới lá thường có tuyến. Cuống lá dài 12-18mm.

Lá cây sao đen mặt trước và sau

– Hoa cây sao đen: Cụm hoa hình chuỳ mang mang nhiều bông, mọc ở nách lá hay đỉnh cành; trục cụm hoa có lông xám trắng, mỗi cụm hoa thường mang 10-12 bông, mỗi bông có 4-6 hoa. Hoa gần không cuống, lá đài 5, phía ngoài và trong có lông. Cánh hoa 5, hình lưỡi hái, mép có răng, có lông ở ngoài. Nhị 15-19; chỉ nhị rộng và dẹt, phía trên thót lại; bao phấn có trung đới hình dùi, mảnh. Bầu có lông, vòi nhẵn.

Đặc điểm hoa sao đen

– Quả sao đen: Quả hình trứng, đường kính 7-8mm, mang 2 cánh phát triển, dài 5-6cm, rộng 1-2cm, có 7-11 gân song song. Khi non quả có màu xanh lá cây, khi già chuyển sang màu vàng nâu.

3. Đặc điểm sinh học cây sao đen

– Cây Sao đen sinh trưởng thuận lợi ở các khu vực nhiệt đới ẩm có 2 mùa mưa và khô rõ rệt. Các vùng phân bố tự nhiên của sao đen thường có nhiệt độ trung bình năm khoảng 24-250C; lượng mưa 1.800-2.000mm/năm.

– Cây mọc trong các kiểu rừng kín thường xanh, ở độ cao dưới 700m so với mặt biển. Cây cũng gặp tại các khu rừng khộp, nhưng kích thước nhỏ hơn so với khi phân bố trong rừng thường xanh. Cây có tính quần thụ cao, nên thường chiếm ưu thế trong các rừng nguyên sinh.

– Hiện nay, do bị khai thác rất mạnh nên chỉ gặp sao đen mọc rải rác hay chỉ từng đám nhỏ, hỗn giao với các loài cây họ Dầu hay họ Đậu khác tạo thành kiểu rừng ưu thế cây họ Dầu + họ Đậu nổi tiếng trong vùng Đông Nam Bộ.

– Cây ưa đất ẩm, sâu dày; thích hợp nhất là đất phù sa cổ và sét pha cát của vùng Đông Nam Bộ. Cây cũng phát triển rất tốt trên đất đỏ bazan sâu, dày, tốt và ẩm mát với độ pH 4,5-5,0. Khi non, sao đen là cây chịu bóng. Đến giai đoạn sau 3-4 năm tuổi, sao đen hoàn toàn là cây ưa sáng, nên luôn luôn chiếm tầng cao nhất của rừng.Tái sinh tự nhiên tốt ở các khu rừng có độ tàn che nhẹ.

– Khi đưa ra trồng ở các tỉnh miền Bắc, cây Sao đen phát triển bình thường về chiều cao và đường kính. Nhưng thường không ra hoa kết quả hàng năm, vì khi cây ra hoa thường gặp các đợt gió mùa Đông- Bắc rét đậm, nên toàn bộ hoa bị rụng đi.

– Sao đen ra hoa tháng 2-3, mùa quả tháng 6-7.

4. Công dụng cây sao đen

– Sao đen trồng lâu năm sẽ cho chai cục. Có khi thu được 10-20kg chai cục trên một cây sao mọc ở rừng tự nhiên. Thoạt đầu nhựa chảy ra từ các vết thương, sau đặc lại. Nhựa sao đen có các chỉ số: điểm chảy 1150, chỉ số xà phòng 37,1; chỉ số acid 31,5 và hàm lượng tro 0,56%. Sao đen cũng là cây cung cấp tanin:vỏ chứa 15%, lá chứa 11% và gỗ chứa 10%.

– Nhựa sao đen được dùng làm véc ni, công nghiệp sơn và để xảm thuyền.

– Do có nhiều tanin (15%) nên vỏ sao đen được dùng làm thuốc: Chữa đau răng, viêm lợi, áp xe, làm răng bền… Ở Ấn Độ nhựa cây được dùng làm thuốc cầm máu. Một số nơi ở Việt Nam, đã dùng vỏ sao đen ăn trầu thay vỏ chay.

Cây sao đen được trồng làm cây công trình che bóng mát

– Sao đen được khai thác chủ yếu để lấy gỗ. Gỗ sao màu vàng nhạt, hơi xám, dác có màu sáng hơn; thuộc loại gỗ quí, không mối mọt thường dùng trong xây dựng, đóng đồ đạc, làm sàn nhà, tà vẹt, đóng toa xe, tàu đi biển. Gỗ sao đen được ngư dân miền Tây Nam Bộ rất ưa chuộng. Đây là nguyên liệu dùng để đóng tàu, thuyền, phà qua sông…

– Cây sao đen có kích thước lớn cao, to, tán đẹp nên rất thích hợp để trồng làm cây đường phố, quanh các công trình lớn.

Nguồn: caytrong.vn