Cách phục hồi khứu giác sau Covid-19 – VnExpress

Độc giả quan tâm gửi câu hỏi tại đây

Mất mùi hay mất vị giác là một trong những triệu chứng hay gặp khi mắc Covid-19. Các nghiên cứu chỉ ra, có đến 60%-80% bệnh nhân Covid-19 bị thay đổi mùi vị và có khoảng 10% mất mùi trong nhiều tuần.

Sơ hồ hệ khướu giác và sự xâm nhập của Covid-19. Ảnh: Huynh Wyun Tran

Chúng ta ngửi mùi thế nào?

Mỗi lần chúng ta ngửi, các hạt phân tử mùi rất nhỏ (aroma molecule) lơ lửng trong không khí sẽ chạm vào tế bào thần kinh khứu giác, là tế bào về mùi (olfactory nerve cell) ở trong mũi, tạo ra các tín hiệu thần kinh. Các tế bào khứu giác này sẽ gửi tiếp tín hiệu đến tế bào thần kinh ở vùng tổng hợp mùi trên não, khiến chúng ta nhận ra mùi hương hoa thơm buổi sáng, mùi dễ chịu của quần áo mới hay mùi khó chịu của nước tiểu.

Não con người có thể nhận ra khoảng 1.000 tỷ loại mùi khác nhau. Cũng chính nhờ các tế bào thần kinh mùi tạo ra trí nhớ mùi mỗi khi chúng ta hưng phấn, có cảm xúc, như mùi vị nụ hôn đầu tiên hay mùi bánh kem sinh nhật. Các tế bào khứu giác ở mũi rất nhạy cảm, có thể cảm nhận được sự khác biệt nhỏ về mật độ của cùng một mùi. Vùng bên trong mũi luôn được giữ ẩm để việc cảm nhận mùi tốt nhất khi các hạt mùi có thể hòa trộn với các hạt hơi nước.

Mũi giúp chúng ta định vị được mùi trong không gian. Sự khác nhau của nồng độ mùi giúp chúng ta cảm nhận từ đâu bay tới. Khi một bên mũi bị nghẹt do cảm sốt, chúng ta thường ít cảm nhận được vị trí của mùi đó đang ở đâu.

Các tế bào thần kinh mùi và vị ở vùng não thường gắn kết, làm việc chung, giúp con người ăn ngon hơn, làm tăng thêm xúc cảm khi ăn uống. Mùi thơm ngon của đồ ăn còn giúp não gửi tín hiệu đến bao tử và các tế bào hệ tiêu hóa, giúp chúng ta cảm giác đói bụng.

Một điểm thú vị là so với tế bào thần kinh khứu giác, các tế bào vị giác có nhiều tế bào hỗ trợ và bảo vệ hơn, có nhiều mạng lưới mạch máu thần kinh (có 3 dây thần kinh dẫn tín hiệu lên não) tốt và ít bị tổn thương hơn. Vì vậy, bệnh nhân Covid-19 thường bị mất mùi trước khi mất vị giác.

Vì sao mất mùi do Covid-19?

Virus SARS-CoV-2 thường vào trong tế bào thông qua thụ thể ACE2 (cổng ACE2). Các protein cầu gai nhận ra thụ thể ACE2 nên bám vào nhanh, giúp virus vỏ sáp nhập vào vỏ tế bào, virus chuyển gene vào trong gây nhiễm bệnh tế bào. Thụ thể ACE2 có nhiều trên nhiều loại tế bào trong cơ thể nhiều, nhất là các tế bào ở hệ hô hấp. Đây cũng là lý do virus SARS-CoV-2 thường thâm nhập cơ thể qua hệ hô hấp.

Điểm thú vị là tế bào thần kinh khứu giác nằm bên trong mũi không có thụ thể ACE2. Vì vậy, virus SARS-CoV-2 thường không thể tấn công và gây nhiễm, làm tổn thương tế bào khứu giác. Tuy nhiên, tế bào khứu giác nằm giữa các tế bào hỗ trợ thần kinh (support cell) và những tế bào này có thụ thể ACE2. Khi SARS-CoV-2 đi vào, các tế bào này dễ bi tấn công trước do nằm ở vùng mũi và đường hô hấp.

Các tế bào hỗ trợ thần kinh có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc chuyển tín hiệu mùi vị lên não. Tổn thương các tế bào này khiến cho vùng khứu giác không hoạt động, không gởi tín hiệu thần kinh lên não, gây ra mất mùi.

Đây là tin mừng vì các tế bào hỗ trợ thần kinh có thể thay thế sau khi cơ thể khỏi bệnh, trong khi tổn thương ở tế bào thần kinh thường khó phục hồi. Vì vậy, đa số các bệnh nhân Covid-19 thường phục hồi mùi vị một thời gian sau khi cơ thể hết bệnh Covid-19. Khoảng 63% bệnh nhân Covid-19 phục hồi khướu giác sau 5 tuần và 95% bệnh nhân Covid-19 phục hồi sau 6 tháng. Chữa trị triệu chứng hô hấp Covid-19 càng sớm, khả năng có mùi lại càng nhanh.

Không nên uống thuốc Steroid để chữa mất mùi

Thuốc uống Steroid (Dexamethasone, systemic corticosteroid CS) là thuốc được chấp thuận để chữa Covid-19 mức độ trung bình hoặc nặng. Thuốc Steroid dùng để ức chế hệ miễn dịch, vì vậy, có thể giảm hiệu ứng viêm sưng lên tế bào thần kinh khứu giác và ngăn ngừa việc mất mùi. Trên cơ sở này, nhiều bác sĩ dùng Steroid để chữa mất mùi.

Gần đây, một nghiên cứu tổng hợp (meta-analysis) cho thấy dùng thuốc uống Steroid để chữa mất mùi không hiệu quả kèm theo các khuyến cáo không nên dùng Steroid từ hội miễn dịch dị ứng châu Âu.

Trong nghiên cứu này, các nhà khoa học đã phân tích nhiều nghiên cứu dùng CS để chữa mất mùi do Covid-19 và họ không tìm thấy lợi ích khi dùng CS. Thêm nữa, khả năng phục hồi mùi lên đến 95% sau 6 tháng theo dõi càng khiến việc dùng thuốc uống Steroid không được chấp thuận. Hội dị ứng châu Âu cũng khuyến cáo dùng thuốc xịt Steroid vào vùng mũi để chữa viêm mũi và mất mùi do Covid-19. Bài nghiên cứu cũng chỉ ra một cách chữa trị mất mùi hiệu quả là tập ngửi mùi.

Chữa mất mùi bằng cách tập ngửi mùi

Đây là cách chữa trị phục hồi chức năng thần kinh khứu giác bằng các bài tập đơn giản, dùng trí nhớ não bộ kết hợp với các mùi quen thuộc giúp cơ thể học lại cách ngửi mùi. Lưu ý, các tế bào thần kinh khứu giác vẫn chưa bị tổn thương do Covid-19 nên chúng ta chỉ tập từ từ, việc phục hồi mùi sẽ nhanh.

Đầu tiên, chúng ta nên học ngửi 4 đến 6 mùi mỗi ngày, mỗi lần đưa lên mũi ngửi từ 20 đến 30 giây. Sau đó nhắm mắt, nhớ lại mùi này trước kia thơm hay khó chịu. Nên bắt đầu bằng các mùi đơn giản, quen thuộc như mùi nước hoa, mùi kem cạo râu, mùi của những người xung quanh… Sau đó đến các mùi đặc trưng hơn. Cần lặp lại bài tập nhiều lần trong ngày, tập ngay khi mới bắt đầu mất mùi sẽ giúp chúng ta phục hồi mùi nhanh hơn.

Bài tập này cũng có thể áp dụng và kết hợp với mất vị ngon của đồ ăn do Covid-19. Chúng ta có thể nếm món ăn và nhớ lại vị của nó trước kia.

BS. Wynn Tran

Phó giáo sư Y khoa tại Đại học Y khoa Northstate California, Mỹ