Chính Trị Luận – Aristotle – Học Viện Công Dân

LỜI GIỚI THIỆU

( Chính Trị Luận được dịch từ bản tiếng Anh của Ernest Barker do Nhà Xuất bản Claredon Press ấn hành năm 1946 )

Bối cảnh lịch sử

Khoảng 4000 năm trước, ở Âu châu chỉ có những giống dân du mục. Từ sông Danube, một giống dân du mục tiến dần về phương nam để tìm những đồng cỏ xanh tốt hơn và dừng chân ở bán đảo Greece. Họ lấy tên thủy tổ của họ là Hellene để làm tên gọi. Người Trung Quốc sau này phiên âm Hellene thành Hy Lạp, và ta cũng quen theo lối gọi này. [ 1 ] Ngày nay, Hy Lạp dùng địa điểm để đặt tên nước của họ : Greece. Tên chính thức là Cộng hòa Hellenic .

Thời cổ, Hy Lạp không phải là một nước thống nhất như ngày nay mà gồm nhiều thành phố được tổ chức như những quốc gia gọi là thị-quốc; mỗi thị-quốc độc lập với nhau và có cách tổ chức chính trị khác nhau. Các thị-quốc nổi tiếng gồm có Athens, Thebes, và Sparta. Tuy cùng một chủng tộc nhưng dân thị-quốc này lại coi dân thị-quốc khác như thù địch và chém giết lẫn nhau. Sparta và Athens là hai thái cực. Dân Sparta được huấn luyện để sống khắc kỷ từ nhỏ, một đời sống giản dị và cực kỳ trọng võ. Trái lại, dân Athens sống xa hoa, theo công nghệ và yêu chuộng thương mại. Về chính trị các thị quốc Hy Lạp đều theo quân chủ. Sau khi vua Alcmaeon băng hà vào năm 753 trước Thiên Chúa giáng sinh (BC), Athens được tổ chức theo dân chủ nghị viện: công dân được quyền bầu nghị viên, nhưng chức vụ thẩm phán vẫn dành cho quý tộc. Đến thế kỷ thứ 5  (BC), Athens hoàn toàn theo thể chế dân chủ trực tiếp. Mọi công dân đều trực tiếp tham gia việc nước: nghị luận, bàn cãi, bầu bán, biểu quyết, vân vân. Do đó, Athens được coi là nơi có chế độ dân chủ đầu tiên, nơi mà mọi người dân đều được tham gia chính sự. Tuy nhiên, đây cũng là nhược điểm, vì “quyết định của chính phủ thường chậm trễ, dân chúng quen thói bàn bạc, cãi cọ nhau, mồm mép giỏi mà hành động dở, dễ chia rẽ vì những lẽ nhỏ nhặt.”[2] Dầu sao, nhờ tính chất tự do tư tưởng mà Athens trở thành một môi trường thuận lợi cho các triết gia như Socrates và sau đó, học trò ông là Plato đã phát triển học thuật đủ mọi ngành. Từ đó, Athens trở  thành trung tâm tư tưởng và học thuật của cả bán đảo Hy Lạp; sau này, chính là cái nôi văn hóa và tư tưởng của Tây phương.

Aristotle: Thân thế và sự nghiệp

Aristotle không những là một trong những triết gia vĩ đại của Cổ Hy Lạp mà còn của quốc tế Tây phương. Ông sinh năm 384 và mất năm 322 ( BC ) tại Stagira, một thị xã nhỏ phía đông thành phố Salonica, sát biên giới vương quốc Macedonia. Xuất thân từ một mái ấm gia đình tri thức, cha của Aristotle là ngự y của vua Macedonia nên từ nhỏ, Aristotle đã được học về vạn vật thiên nhiên và sinh vật qua quan sát cũng như qua những tài liệu y học của phụ vương .
Mười bảy tuổi, Aristotle tới Athens du học, đúng vào thời gian Athens vừa được hồi sinh sau đại chiến với Sparta và mau chóng trở thành TT văn hóa truyền thống của toàn khu vực nói tiếng Hy Lạp. Athens được coi là quê nhà của kịch nghệ, của ngôn từ thời thượng, TT kinh doanh và trao đổi sách vở của toàn cõi Hy Lạp. Ngoài văn chương và thương mại, Athens cũng là TT của học thuật vì ngay từ thời đó đã có hai trường ĐH được xây dựng. Một là Viện Đại học Athens dạy đủ mọi ngành học và thuật quản lý. Trường thứ hai là Học Viện của Plato, học trò của Socrates-người được coi là ông tổ của Triết học Hy Lạp. Aristotle theo học tại Học Viện dưới sự hướng dẫn của Plato trong suốt 20 năm và điều tra và nghiên cứu đủ mọi ngành học thuật từ toán học, văn học, sinh vật học cho đến triết học. Có thể nói Aristotle không chỉ là một sinh viên mà đã trở thành trợ giáo của Plato tại Học Viện. [ 3 ] Aristotle chú trọng đặc biệt quan trọng đến siêu hình học ( metaphysics ) – môn học nghiên cứu và điều tra về “ ý tưởng sáng tạo, ” những gì bên ngoài và ở bên kia thực tại, không nhờ vào vào giác quan – cùng thiên văn học và chính trị học .
Chính trị học, so với người Hy Lạp, không những chỉ là một khoa học mà còn là một nghệ thuật và thẩm mỹ. Học Viện Plato không chỉ dạy những môn học và điều tra và nghiên cứu có tính kim chỉ nan ; đây cũng là nơi đào tạo và giảng dạy chính trị và huấn luyện và đào tạo những chính trị gia, đặc biệt quan trọng về phương diện lập pháp. Plato không phải chỉ là một triết gia, một học giả trong tháp ngà. Ông đặc biệt quan trọng chú trọng tới tính ứng dụng của chính trị học. Plato tin rằng chỉ có triết học chân chính mới hướng dẫn đúng đắn cách hành xử của con người, và cũng như Khổng Tử ở Đông phương mong ước truyền bá Đạo của mình tới những bậc quân vương, Plato du hành sang Syracuse để cố vấn cho vua Dinysius đệ nhị, một bạo quân, cách quản lý theo “ Vương đạo ” trong suốt 16 năm nhưng chẳng thành công xuất sắc, giống trường hợp Khổng Tử đã thất bại sau 14 năm chu du thiên hạ để tìm một minh quân. [ 4 ]
Trong những năm cuối đời, Plato trước tác một tác phẩm đồ sộ gồm 12 quyển mang tựa đề : Luật Pháp. Những tư tưởng trong Luật Pháp đã phần nào ảnh hưởng tác động đến tác phẩm Chính Trị Luận của Aristotle sau này. Đối với Aristotle, Plato là một người thầy vĩ đại ( dù sau này tư tưởng của Aristotle có phần tương phản với Plato trên bình diện triết học ), và xứng danh là một vĩ nhân, như trong những vần thơ ai điếu do Aristotle viết cho thầy : “ Ông ( Plato ) là một người mà kẻ xấu cũng không được quyền ca tụng, người duynhất và có lẽ rằng là người tiên phong đã chứng tỏ một cách rõ ràng bằng chính cuộc sống và tư tưởng của mình, là để được niềm hạnh phúc chính là làm một người tốt. ” [ 5 ]
Năm 347, Plato qua đời ở tuổi 80. Trong năm này, có hai sự kiện ghi lại một bước ngoặt lớn trong đời Aristotle. Quê hương Stagira của ông bị quân đội của vua Philip xứ Macedonia hủy hoại khiến ông trở thành một kẻ mất quê nhà. Sự kiện thứ hai, quan trọng hơn, là người tiếp sau Plato làm Viện Trưởng không được Aristotle và 1 số ít đồng môn khác tâm phục. Hai sự kiện này khiến Aristotle từ giã Athens, khởi đầu du hành đây đó và đem sở học ra vận dụng trong suốt 12 năm dài. Trên cuộc hành trình dài này, Aristotle cùng người bạn đồng môn Xenocrates, người sau này trở thành Viện Trưởng của Học Viện, liên lạc với những bạn đồng môn sống rải rác khắp bán đảo Hy Lạp, nhằm mục đích truyền bá học thuật của Plato. Trước hết, Aristotle và Xenocrates vượt biển Algea đến Troad nơi có hai người bạn đồng môn là Erastus và Coriscus cư ngụ. Troad là một thị-quốc nằm ở phía đông bắc núi Ida, còn về phía nam núi Ida là thị quốc Atarneus đang do nhà độc tài Hermias quản lý. Erastus và Coriscus, cũng noi gương thầy, làm “ cố vấn chính trị ” cho Hermias, rằng muốn quản lý lâu dài hơn thì phải quản lý khoan dung và nhân hậu hơn là độc tài sắt máu. Hermias nghe theo lời dậy này và phong đất Assus cho Erastus và Coriscus Tại đây, cùng với Aristotle và Xenocrates, họ xây dựng một Học Viện lôi cuốn được sự tham gia của học viên từ những miền lân cận. Aristotle trở thành bạn thân của Hermias và được nhà vua gả cháu gái cho làm vợ. Tại triều đình của Hermias, Aristotle có dịp được quan sát tận mắt chế độ quân chủ và rút ra được nhiều bài học kinh nghiệm từ những điều nghe thấy ; đồng thời cũng học được những nguyên tắc về thương mại, và ngân hàng nhà nước từ thị quốc này .
Sau một thời hạn sinh sống tại đây, Aristotle dọn sang hòn đảo Lesbos, và từ Lesbos Aristotle được vua Philip của xứ Macedonia vời đến Pella, Thành Phố Hà Nội của Macedonia để dạy học cho hoàng tử Alexander từ lúc ông hoàng này mới 13 cho đến khi 19 tuổi. Alexander trở thành Đại đế ( Alexander the Great ) năm 20 tuổi. [ 6 ] Cho đến nay, không còn sử liệu nào cho biết Aristotle đã dạy Alexander những gì, nhưng những tài liệu còn sót lại nói rằng Aristotle đã gửi cho Alexander 2 luận cương về “ thuật làm vua ” và “ quản lý những thuộc địa. ” Ngoài những môn học về văn chương-chủ yếu là qua trường ca Odyssey của Homer và triết học Hy Lạp-Aristotle còn dạy Alexander về khoa học vạn vật thiên nhiên. Có lẽ đó là nguyên do sau này Alexander tưởng thưởng cho khu công trình điều tra và nghiên cứu khoa học của Aristole 800 lạng vàng từ chiến lợi phẩm của mặt trận miền Đông. Khi Alexander lên làm vua và mở màn chinh chiến, Aristotle còn ở lại Macedonia thêm một thời hạn nữa trước khi về lại TT văn hóa truyền thống và học thuật của Hy Lạp .
Năm 335, Aristotle trở lại Athens và mở trường Lyceum. Trường này nằm bên cạnh Học Viện Plato, do người bạn đồng môn Xenocrates, người đã có một thời cùng Aristotle dạt dẹo truyền bá sở học của Plato, làm Viện trưởng. Tuy nhiên, Athens lúc này không phải là Athens tự do của 12 năm trước. Alexander đã chiếm đóng toàn cõi Hy Lạp và đặt Athens làm đất bảo lãnh của Macedonia dưới quyền quản trị của Toàn quyền Antipater thuộc Liên Minh Corinth. Trong cương vị Toàn quyền, Antipater ủng hộ khái niệm chính trị quả đầu ( oligarchy ), một chính sách chính trị dựa trên giai cấp có gia tài, nên quản lý Athens theo khunh hướng đó, thay vì để Athens hoạt động và sinh hoạt dưới thể chế dân chủ như trước kia. Một điều ngẫu nhiên lý thú là Antipater và Aristotle đã từng quen biết nhau từ trước tại Macedonia và vẫn giữ liên lạc tiếp tục, nay lại hội ngộ ở Athens trong hai vị thế khác nhau Tuy nhiên, tình bạn giữa hai người vẫn khắn khít như xưa và những chủ trương của Antipater đã tác động ảnh hưởng không ít đến những tác phẩm của Aristotle sau này. Một cách đơn cử, Aristotle chủ trương kiến thiết xây dựng một thể chế “ trung dung ” ủng hộ giai cấp có gia tài. Các tác phẩm của Aristotle viết về hiến pháp và lịch sử vẻ vang hiến pháp của Athens cho thấy ông cũng theo sát những diễn biến chính trị của Athens do Lycurgus, một chính trị gia lỗi lạc của Athens và cũng đồng thời là bạn đồng song với Aristotle, tiến hành tại Athens ( tư tưởng của Lycurgus cũng được những học giả đời sau nghiên cứu và điều tra và đề cập đến trong những tác phẩm của họ ). Lycurgus là lãnh tụ của đảng dân chủ theo chủ trương của Demosthenes là Phục hồi lại vị thế của Athens trước khi bị Alexander thống trị .
Mặc dù Lycurgus là một người chủ trương dân chủ, nhưng vì muốn Phục hồi lại Athens, Lycurgus đã vận dụng 1 số ít chủ trương của Sparta cho dân Athens : đó là chương trình cưỡng bách giảng dạy quân sự chiến lược. Mỗi người trẻ tuổi Athens phải học tập quân sự chiến lược trong hai năm. Thêm vào đó là một luật đạo cấm mua làm nô lệ những người tự do đã bị bắt làm tù binh trong cuộc chiến tranh. Những chủ trương này được Aristotle biểu lộ trong Quyển VII của Chính Trị Luận. Năm 328, một biến cố nghiêm trọng ảnh hưởng tác động lớn lao đến Aristotle và học viện chuyên nghành Lyceum. Callisthenes, là học trò và là cháu ruột của Aristotle, trước đó từng là bộ trưởng liên nghành thông tin của Alexander, bị Alexander ra lệnh xử tử vì tham gia vào thủ đoạn thí vua. Callistenes có tham gia vào thủ đoạn này hay không, không có tài liệu nào còn lưu lại xác lập được việc này, nhưng vì ông chống lại thông tư bắt triều thần phải quỳ lạy khi triều kiến nhà vua ( tục này Alexander học được từ xứ Ba Tư ), Callistenes bị giết khiến cả Lyceum phẫn nộ và “ xét lại ” năng lực của Alexander .
Năm 324, Alexander hạ lệnh bắt dân Hy Lạp phải vinh danh ông như thần thánh và được cho phép những người bị Hy Lạp bị lưu đày được quay trở lại. Chuyện chưa chấm hết, Alexander băng hà. Nhân thời cơ này, Athens công bố cuộc chiến tranh với Macedonia và đòi lại tự do. Tại Athens, Toàn quyền Antipater đương nhiên trở thành đối tượng người tiêu dùng của đại chiến và Aristotle vì là bạn của Antipater, cũng đành phải bỏ Athens sang tị nạn tại xứ Chalcis. Ông qua đời tại đây vào năm 322 .
Sau khi Aristotle qua đời, có hai sự kiện chứng tỏ tác động ảnh hưởng của Aristotle trên nền chính trị của Athens. Sự kiện thứ nhất là Bản Hiến pháp của Athens do Antipater soạn thảo năm 321 sau khi dẹp xong cuộc nổi dậy của Athens 2 năm trước đó. Bản Hiến pháp này phản ảnh tư tưởng chính trị của Aristotle và tiếp nối chủ trương của Lycurgus như sau : quyền đầu phiếu số lượng giới hạn trong số dân Athens có gia tài từ 2000 drachmas trở lên, nghĩa là số lượng giới hạn trong giới trung lưu ; những người có 1 số ít gia tài vừa phải và còn trẻ để làm nghĩa vụ và trách nhiệm quân sự chiến lược. Sự kiện thứ hai là việc Demetrius, học trò của Aristotle, lên quản lý Athens và biến những gì Aristotle đã dạy tại Lyceum thành luật .
Ảnh hưởng của Aristotle, tuy nhiên, không chỉ số lượng giới hạn tại Hy Lạp hay tại Athens. Triết lý theo phe phái Aristotle đã trở thành nền tảng cho triết học Duy Thực tại Tây phương. Về phương diện triết lý chính trị, Chính Trị Luận trở thành tầm cỡ cho khoa chính trị học tại Tây phương đến thời nay .

Chính Trị Luận

Aristotle viết Chính Trị Luận năm 350 trước Thiên Chúa giáng sinh ( BC ). Cuốn sách này được xem là cơ bản cho Chính trị học Tây phương và ảnh hưởng tác động sâu rộng tới những tư tưởng gia đời sau như Cicero, St. Augustine, Aquinas, và những triết lý gia khác thời Trung Cổ. Các kim chỉ nan gia tân tiến như Machiavelli, Hobbes, và những nhà tư tưởng thời Khai Sáng đều dựa trên nền tảng này mà phê phán triết lý và quy mô chính trị kiểu Aristotle. Nhờ vậy, họ đã tăng trưởng nên những hệ tư tưởng mới. Vì thế, dù ta đồng ý chấp thuận hay không với lập luận và kim chỉ nan của Aristotle, hiểu rõ những nguyên tắc cơ bản mà Aristotle đã đề ra vẫn là điều thiết yếu để hoàn toàn có thể hiểu được những nhà tư tưởng thời Khai sáng và Hậu hiện đại .
Trong Chính Trị Luận, Aristotle dùng chiêu thức luận lý quy nạp, đi từ đơn vị chức năng xã hội nhỏ nhất là mái ấm gia đình tới xã hội và sau cuối là vương quốc, để tìm ra những đặc tính thiết yếu mà nhà nước phải có để trở thành một nhà nước lý tưởng. Ngoài giải pháp quy nạp, Aristotle cũng dùng chiêu thức so sánh giữa quy mô nhà nước “ lý tưởng ” và quy mô nhà nước trong thực tiễn và đưa ra những nguyên tắc kiến thiết xây dựng một nền chính trị mang lại “ điều tốt nhất ” cho con người .

Chính Trị Luận có 8 quyển. Quyển I mang tựa đề “Lý thuyết về Gia đình,” gồm 13 chương. Aristotle mở đầu Chương 1 bằng nhận xét bất hủ: “mỗi một cộng đồng được thiết lập nhằm đạt tới một cái tốt nào đó; vì hoạt động của con người luôn luôn nhằm đạt được cái mà nó nghĩ là tốt. Nhưng, nếu tất cả các cộng đồng đều nhắm đến một cái tốt, thì nhà nước hay cộng đồng chính trị-cộng đồng cao nhất và bao trùm tất cả các cộng đồng-phải nhắm tới cái tốt cao cả hơn mọi cái tốt khác, và phải là cái tốt ở mức độ cao nhất.” Trong Quyển I, Aristotle dùng phương pháp luận lý phân tích và truy nguyên các hình thức quần tụ của con người từ đơn vị nhỏ nhất là gia đình, đến làng mạc, rồi đến quốc gia.

Trong Quyển I, Aristotle nhắc đến vai trò của nô lệ ( C. 3, 4 và 5 ) khi nghiên cứu và phân tích những thành phần tạo nên hộ mái ấm gia đình. Mối đối sánh tương quan trong hộ mái ấm gia đình gồm có quan hệ giữa gia chủ và nô lệ, giữa chồng và vợ, giữa cha mẹ với con cái. Lập luận của Aristotle về nô lệ đương nhiên là không còn hợp với thời đại tất cả chúng ta, nhưng nô lệ là một thành phần không hề thiếu được trong xã hội Hy lạp thuở đó. Ở đây, ta cũng cần mở một dấu ngoặc về hoạt động và sinh hoạt kinh tế tài chính của Athens thời bấy giờ. Như đã dẫn trên đoạn toàn cảnh lịch sử dân tộc, người Hy lạp chuộng xa hoa, không ưa lao động chân tay, nên nền kinh tế tài chính dựa vào sức lao động của nô lệ là chính để sản xuất. Không có nô lệ để sản xuất và phụ nữ lo việc nhà thì đàn ông Hy lạp không còn thì giờ để mà suy tưởng những việc cao xa, [ 7 ] tựa như kẻ sĩ trong xã hội ta và Tàu thời trước, nho sĩ để móng tay dài lượt thượt và không được thao tác lao động chân tay ( sic ) .
Theo Aristotle, có hai loại nô lệ : những kẻ sinh ra đã là nô lệ và những kẻ bị buộc làm nô lệ. Aristotle lập luận như sau : những kẻ nào mà trời sinh ra kém mưu trí, không làm gì được khác hơn là chỉ làm những việc lao động chân tay, thì những kẻ ấy trời sinh ra làm nô lệ ; đó là những kẻ không có đủ trí phán đoán khôn ngoan. Aristotle còn cho rằng so với những người như vậy có được gia chủ là điều tốt cho họ ( C. 5 ). Ngoài ra, những kẻ chiến bại là những kẻ bị buộc làm nô lệ. Người Hy lạp, trong đó có Aristotle, lý luận rằng những kẻ chiến bại chắc như đinh phải “ kém ” hơn người thắng lợi chứ nếu không thì thua làm thế nào được ? Như vậy, bị bắt làm nô lệ thì cũng hợp với luận lý mà thôi .
Trong Chương 12, Q. I, Aristotle luận về vai trò phụ nữ trong hộ mái ấm gia đình. Dĩ nhiên, những nhận định và đánh giá này cũng tương tự như như ý niệm về nô lệ, nay đã lỗi thời nhưng có lý trong toàn cảnh xã hộ đương thời. Aristotle ý niệm : “ người nam do thực chất tự nhiên, ngoại trừ trường hợp bị tật bẩm sinh, thích hợp với vai trò chỉ huy hơn là người nữ ; cũng tương tự như như với tuổi tác và sự chín chắn thích hợp với vai trò chỉ huy hơn tuổi trẻ thiếu khôn ngoan. ” Aristotle không nói “ chỉ huy ” cái gì, nhưng đánh giá và nhận định thêm rằng vai trò người chồng so với vợ cũng giống như vai trò của nhà chỉ huy chính trị so với những công dân, và vai trò của người cha so với con cái cũng giống như của nhà vua so với thần dân. Quan niệm của Aristotle về phụ nữ cũng là ý niệm của Tây phương về vai trò phụ nữ là lo việc quản trị mái ấm gia đình. Ngay cả Thánh kinh của Ki tô giáo cũng ý niệm tương tự như như vậy. Về phương diện chính trị, trong thời đại “ văn minh ” của tất cả chúng ta, phụ nữ cũng chỉ mới có quyền đầu phiếu từ năm 1893 tại New Zealand, và tại Mỹ từ năm 1920 .

Quyển II gồm 12 chương. Trong phần đầu của Quyển II từ Chương 1 đến 8, Aristotle bàn về các nhà nước lý tưởng trên lý thuyết. Aristotle phê bình mô hình nhà nước lý tưởng của Plato, một nhà nước được xây dựng theo kiểu “cộng sản nguyên thủy,” trong đó mọi của cải, vật chất đều được chia sẻ giữa các thành viên của cộng đồng (C. 1, 2, 3, 4 &5). Từ chương 6 đến 8, Aristotle phản bác mô hình của các lý thuyết gia khác như Phaleas, Hippodamus. Trong các chương 9-12, Aristotle nhận diện các nhà nước mà theo ông đã tiến đến gần lý tưởng như Sparta, Crete, và Carthage cùng với những khuyết điểm sâu sắc mà các nhà nước này mắc phải và đã đưa đến sự suy vong sau này.

Từ đó, Aristotle đưa ra nhận định và đánh giá là chẳng khi nào con người hoàn toàn có thể đạt được một nhà nước lý tưởng ( như Plato chủ trương ), nhưng con người hoàn toàn có thể thiết kế xây dựng được cho mình một chính sách tốt nhất hoàn toàn có thể được. Đó là một chính sách trung dung, giữa chính sách Dân chủ [ khi nói đến dân chủ thời cổ Hy lạp, tất cả chúng ta phải hiểu đó là dân chủ trực tiếp, mọi người dân đều tham gia vào chính trị từ nghị luận việc công đến thi hành lao lý ] và chính sách Quả đầu ( thiểu số quản lý nhưng không phải là quý tộc ). [ 8 ]

Quyển III gồm 18 chương và chủ đề của Quyển III là khảo sát về bản chất công dân và các mô hình hiến pháp. Quyển III cũng là trọng tâm của Chính Trị Luận. Trong Chương 1, Aristotle cho rằng tư cách công dân của một người không được tạo nên chỉ vì người đó sinh ra và cư trú trên một đất nước nào đó. Tư cách công dân chỉ cần có một tiêu chuẩn để xác định: công dân là người có quyền tham gia chính sự và giữ những chức vụ trong chính quyền (Chương 1, §12)[9].

Tuy nhiên, có quyền tham gia chính sự và giữ chức vụ trong chính quyền sở tại không có nghĩa là người dân sẽ trở thành một công dân tốt. Aristotle đưa ra một câu hỏi thiết yếu : liệu một người tốt sẽ trở thành một công dân tốt chăng ? Theo Aristotle, hai điều này thuộc hai phạm trù khác nhau. Ông đưa ra một hình ảnh so sánh người dân trong một nước với những người thủy thủ trên một con tàu, mỗi người có một trách nhiệm riêng không liên quan gì đến nhau phải thi hành ; người thì lo việc lái tàu, người lo việc chèo chống, vân vân. Mỗi người đều phải làm “ tốt ” phần việc của mình. Tuy nhiên, toàn bộ đều có một trách nhiệm chung là giữ cho con tàu được bảo đảm an toàn, đi được tới tiềm năng đã định. Công dân cũng vậy, mục tiêu tối hậu là giữ cho sự bảo đảm an toàn của chính sách, và đó là “ đức hạnh ” chung của mọi công dân ( C. 4, § 3 ). Công dân, dù giữ chức vụ chỉ huy hay chỉ là dân thường, cũng cần phải có kiến thức và kỹ năng và năng lực để biết chỉ huy cũng như biết tuân phục ( § 15 ). Riêng so với nhà chỉ huy, Aristotle còn yên cầu phải có thêm một đức tính ngoài những đức tính mà mọi công dân đều có : đó là sự “ khôn ngoan chính trị. ”
Trong Chương 6, Aristotle nghiên cứu và phân tích những chính sách chính trị được biểu lộ qua những loại hiến pháp khác nhau. Một chính sách chính trị là “ phương pháp tổ chức triển khai vương quốc theo những cơ quan quản lý ” ( C. 6, § 1 ). Vì bản năng tự nhiên của con người là sống quần tụ với nhau hầu đạt được đời sống tốt đẹp hơn lúc sống đơn lẻ ; do đó, mục tiêu tối hậu của mọi chính sách là tạo dựng và bảo vệ đời sống tốt đẹp cho mọi người. Chế độ nào đạt được mục tiêu này là chính sách đúng đắn ; ngược lại, chế độ nào chỉ Giao hàng cho quyền lợi và nghĩa vụ của giới cầm quyền là chính sách bất công, vì vương quốc là sự tích hợp của những con người tự do và bình đẳng ( C. 6, § 9 ) .
Trong những Chương 6 – 8, Aristotle nghiên cứu và phân tích những loại chính sách đúng đắn và những biến thể sai lầm đáng tiếc của những chính sách này. Theo Aristotle, cơ cấu tổ chức chính trị do hiến pháp đặt ra là cơ cấu tổ chức tối thượng. Cơ cấu này hoàn toàn có thể do Một người, Vài người, hay Đa số nắm giữ. Aristotle phân loại những chính sách chính trị như sau : Quân chủ ( một người ), Quý tộc ( vài người ), và Đa số ( gồm những công dân có tài sản-Aristotle dùng từ “ polity ” để chỉ chính sách này ). Dù dưới hình thức nào, khi cơ cấu tổ chức tối thượng này quản lý nhằm mục đích đem lại cái “ tốt ” chung cho mọi người, thì nhất thiết nó phải là cơ cấu tổ chức chính trị đúng đắn và tốt. Nếu những chính sách kể trên chỉ lo cho quyền lợi và nghĩa vụ riêng thì chúng được coi như bị biến thái thành những chính sách xấu xa, như Bạo chúa ( tyranny ) thay cho Quân chủ, Quả đầu ( oligarchy, thiểu số chỉ lo cho quyền lợi và nghĩa vụ của dân giàu ) thay cho Quý tộc, và Dân chủ ( democracy ) thay cho Đa số ( Aristotle và người Hy lạp thời đó ý niệm rằng dân chủ là chính sách chỉ lo cho quyền lợi và nghĩa vụ của dân nghèo ). Thế còn trường hợp trong một nước có đa phần là dân giàu và thiểu số là dân nghèo thì sao ? Aristotle cho rằng số lượng nhiều, ít chỉ có tính tương đối, và nhấn mạnh vấn đề một chính sách được xem là chính sách quả đầu nếu những người quản lý lo cho quyền lợi và nghĩa vụ của người giàu ( bất kể số người này nhiều hay ít ), và một chính sách được xem là dân chủ nếu do thành phần dân nghèo quản lý ( C. 8, § 7 ) .
Trong Chương 9, Aristotle bàn đến những nguyên tắc của chính sách Quả đầu và Dân chủ, dựa trên khái niệm về công minh và bình đẳng. Những người theo chính sách Dân chủ cho rằng vì mọi người sinh ra đều bình đẳng, như vậy trên cơ bản công minh, mọi người đều có quyền ngang nhau. Những người theo chính sách Quả đầu lại nghĩ khác : nếu mọi người giàu nghèo khác nhau thì theo công lý, họ cũng có những quyền khác nhau ; những người góp phần cho nhà nước một đồng không hề có ngang quyền với những người góp phần một trăm đồng. Theo Aristotle, cả hai lập luận trên đều sai lầm đáng tiếc vì cả hai phe đều đưa ra nhận định và đánh giá và phán xét dựa trên quyền hạn của mình. Và Aristotle đã nói một câu bất hủ : “ mọi người, như một quy luật, đều là những quan tòa không ngay thật khi phán đoán những gì có tương quan đến quyền lợi và nghĩa vụ riêng tư của mình ” ( C. 9, § 2 ). Thêm vào đó, nhận định và đánh giá sai lầm của hai phe nằm ở chỗ không nắm vững tiềm năng tối hậu của nhà nước. Quốc gia không phải chỉ là một tập hợp của dân chúng cư ngụ trên cùng một chủ quyền lãnh thổ, hay là nơi để dân chúng kinh doanh thanh toán giao dịch thuận tiện với nhau, hay để cùng chống lại những mối đe dọa. Tất cả những điều này cần, nhưng chưa đủ, vì chỉ hoàn toàn có thể tạo nên đời sống xã hội chứ chưa tạo thành một vương quốc. Mục đích tối hậu của vương quốc là hướng tới một đời sống “ tốt, ” và những mối dây ràng buộc xã hội chỉ là phương tiện đi lại để đạt tới mục tiêu này mà thôi ( § 13 ). Do đó, những ai, qua kĩ năng và hành vi của mình, góp sức nhiều cho vương quốc, thì sẽ được hưởng nhiều vinh dự hơn ( § 15 ). Đây là kim chỉ nan phân bổ công lý gọi là bình đẳng theo tỷ suất, và dựa trên kĩ năng. Qua đây, Aristotle bác bỏ lập luận kiến thiết xây dựng vương quốc dựa trên giai cấp xã hội .
Trong Chương 10, Aristotle bàn đến một yếu tố quan trọng cho việc tổ chức triển khai vương quốc. Đó là thành phần nào sẽ nắm quyền tối thượng : dân nghèo, dân giàu, thành phần xuất sắc ưu tú, một người có năng lực kiệt xuất, hay một bạo chúa ? Nếu thành phần đa số-không kể thành phần đó giàu hay nghèo-tịch thu của cải của thành phần thiểu số để chia cho nhau, thì quốc gia sẽ bị tiêu hủy. Nếu thành phần xuất sắc ưu tú nắm quyền, thì đa phần còn lại sẽ không có thời cơ để tham chính và giữ trách nhiệm trong chính quyền sở tại. Nếu chỉ có một người quản lý, thì tuyệt đại đa số sẽ chẳng khi nào có thời cơ tham chính. Và Aristotle đưa ra một đề xuất là “ Pháp Trị, ” tức là hãy để pháp luật, chứ không phải con người có quyền tối thượng, vì con người luôn luôn để tư lợi và tình cảm xen vào .
Trong những chương còn lại của Quyển III, từ Chương 11 đến 18, Aristotle phân tích sự lợi hại của “ Nhân trị ” và “ Pháp trị. ” Aristotle ghi nhận rằng, rất hoàn toàn có thể có một người hay một nhóm người siêu tuyệt hơn mọi người, chỉ một mực chăm sóc cho cái tốt chung của vương quốc, và theo luận lý tự nhiên thì người này hay nhóm người này nắm quyền tối thượng là thuận lý. Tuy nhiên, Aristotle cũng chú ý quan tâm : những người như vậy là “ thần thánh chứ không phải là con người ” ( C. 13 ) .

Quyển IV gồm 16 chương. Trong Quyển IV, Aristotle luận về các mô hình hiến pháp (chế độ) và các dạng khác nhau của từng mô hình trong thực tế. Aristotle cho rằng, chính trị cũng giống như nghệ thuật và khoa học cần được xem xét không những dưới lăng kính lý tưởng, mà còn trong bản chất thực tế; nghĩa là, nhận định xem mô hình nào là mô hình tối hảo trong một tình huống đặc thù nào đó; đâu là phương cách hữu hiệu nhất để duy trì một chế độ; tính theo trung bình giữa các nước,thì mô hình nào là mô hình tốt nhất; các dạng chế độ chính có những biến thể nào khác nhau; và đặc biệt chú trọng đến hai chế độ Dân chủ và Quả đầu. Thêm vào đó, Aristotle nhấn mạnh luật pháp phải tương ứng với hiến pháp, chứ không phải ngược lại. Aristotle định nghĩa hiến pháp là “cách thức tổ chức cơ cấu chính quyền trong một nước, cách thức phân bố quyền lực được ấn định, chủ quyền tối thượng được xác định, và mục tiêu tối hậu của quốc gia mà mọi cơ quan và toàn thể dân chúng nhắm tới” (C.1, §10). Nói một cách khác, hiến pháp là cơ sở, trên đó, mọi luật pháp của quốc gia được ban hành.

Trong Chương 2 -10, Aristotle liệt kê các chế độ khác nhau và phân tích một cách tỉ mỉ những ưu điểm cũng như nhược điểm của các chế độ này, nhất là các biến thể của nó như quả đầu, bạo chúa, và dân chủ.

Từ Chương 11-16, Aristotle nghiên cứu và phân tích xem đâu là quy mô chính trị, một cách tổng quát, khả thi nhất cho đa phần những vương quốc. Aristotle đưa ra khái niệm về quy mô chính sách hỗn hợp giữa quả đầu và dân chủ mà ông gọi là “ polity ” ( đã nói đến trong Quyển III ) và phương pháp tổ chức triển khai chính sách theo kiểu này. Aristotle cũng ý niệm rằng, trong một tập thể, cái tốt nhất khi nào cũng là số trung bình cộng, không thái quá mà cũng không chưa ổn. Và trong một xã hội, những tầng lớp trung lưu chính là số trung bình cộng đó. Aristotle viết : “ Những kẻ ở hai cực-cực đẹp, cực khỏe, cực sang, cực giàu và những kẻ ở cực đối nghịch, cực nghèo, cực yếu, cực hạ tiện-là những kẻ khó lòng hành vi theo lý trí ” ( C. 11, § 5 ). Quan niệm này cũng tương tự như như ý niệm “ trung dung ” của Khổng Tử bên Đông phương .

Quyển V gồm 12 chương, mang tựa đề “Nguyên nhân của cách mạng và sự thay đổi chế độ.” Quan điểm hiện đại về cách mạng thường mang theo ý nghĩa tích cực, đổi cái cũ thay bằng cái mới, tích cực hơn, tiến bộ hơn. Tuy nhiên, cách mạng, theo ý nghĩa Aristotle dùng, thuần túy chỉ là sự thay đổi chế độ, mang tính khách quan, không tốt cũng không xấu. Chế độ mới có thể tốt hơn, nhưng cũng có thể xấu hơn chế độ vừa mới “bị” cách mạng. Thành thử, từ ngữ “phản cách mạng” không có ý nghĩa gì hết theo quan niệm của Aristotle.

Mười hai chương của Quyển V được chia làm 2 phần. Phần đầu, từ Chương 1-4, nêu lên những nguyên do tổng quát tạo ra cách mạng. Nguyên nhân tạo ra cách mạng, theo Aristotle, là do sự diễn dịch khác nhau của những thành phần dân chúng khác nhau về công lý và bình đẳng. Những người theo dân chủ quan niệm rằng, hễ những ai bình đẳng trên một phương diện, thì cũng bình đẳng trên mọi phương diện ( mọi người đều sinh ra như nhau, nên cũng bình đẳng như nhau ) ; những người theo ý niệm quả đầu lại ý niệm rằng những ai không bình đẳng trên một phương diện nào đó, thì tất yếu cũng không bình đẳng ( trên phương diện của cải, ví dụ điển hình ). Hai ý niệm xung đột này đưa đến tranh chấp và hành vi dấy loạn. Nhưng do đâu mà người ta làm mưa làm gió ? Aristotle ( C. 2 ) đưa ra ba động cơ chính : động cơ tâm ý, tiềm năng của tranh chấp, và những điều kiện kèm theo dẫn đến tranh chấp. Động cơ tâm ý chính là những cảm hứng và nhiệt tình so với sự bình đẳng. Những kẻ thua thiệt đấu tranh để được bình đẳng với những người khác ; những người thuộc thành phần khá giả đấu tranh để bảo vệ vị thế xã hội của mình. Mục tiêu tranh chấp của cả hai phe không gì khác hơn là “ danh ” và “ lợi. ” Danh và lợi cũng là điều kiện kèm theo đưa đến tranh chấp : khi là tiềm năng, danh-lợi tạo ra bất mãn vì con người muốn chiếm đoạt những tiềm năng này ; khi là điều kiện kèm theo, danh-lợi dẫn đến bất mãn vì người ta thấy kẻ khác được hưởng nhiều danh vọng và lợi lộc hơn mình .
Phần hai, từ Chương 5-12, nêu lên những nguyên do đặc trưng tạo ra cách mạng và biến hóa chính sách chính trị, cùng những phương cách bảo vệ chính sách. Trong chính sách dân chủ, nguyên do gây ra sự sụp đổ chính sách là những kẻ mị dân, tức là những chính khách tận dụng thành kiến, xúc cảm, sợ hãi, kỳ vọng, và ngay cả lòng ái quốc để khích động đám đông cho mưu đồ chính trị ( trong thế kỷ 20 ta thấy có rất nhiều chính trị gia mị dân, nổi bật nhất là Hitler ). [ 10 ] Tất cả những kẻ mị dân khi lên nắm quyền đều trở thành độc tài, bạo ngược. Chế độ Quả đầu bị sụp đổ vì giai cấp thiểu số thống trị đàn áp và đối xử bất công với hầu hết bị trị ( những chế độ độc đảng thời nay là hình thức rõ ràng nhất của chính sách Quả đầu ). Chế độ Quý tộc bị sụp đổ vì giai cấp quản lý đã đi chệch khỏi nguyên tắc công bình của chính sách, nhất là khi chức vụ được sử dụng như phương tiện đi lại để mưu lợi cho cá thể ( C. 8, § 15 ) .
Để bảo vệ một chính sách, Aristotle ý kiến đề nghị phải giáo dục quần chúng sao cho người dân sống và hành vi theo đúng ý thức của hiến pháp tạo dựng ra chính sách. Một câu nói khá quen thuộc với tất cả chúng ta này nay là : “ người dân nào, chính sách đó. ” Tuy nhiên, Aristotle khuyến nghị là việc giáo dục công dân không chỉ nhằm mục đích giáo dục họ để thi hành những cái hay, cái đẹp của chính sách, mà còn là giáo dục để họ biết và tránh làm những điều khiến chính sách suy vong ( C. 9, § 13 ). Aristotle còn trở lại với đề tài giáo dục trong Quyển VIII .

Quyển VI gồm 8 chương, bàn về các phương thức thiết lập chế độ Dân chủ và Quả đầu, liên quan đến ba ngành của chính quyền: hành pháp, tư pháp và lập pháp. Tư tưởng căn bản của dân chủ là tự do, và đó cũng là mục đích chính của chế độ dân chủ. Tự do, theo Aristotle gồm 2 phần: thứ nhất là tự do chính trị, nghĩa là mọi người dân đều có thể tham chính (qua bầu cử vào các chức vụ trong chính quyền), và ý kiến của đa số được coi là ý kiến chung, được mọi người công nhận (thiểu số phục tùng đa số); thứ hai là tự do dân sự, qua đó người dân sống theo ý mà mình thích, bao hàm ý nghĩa tự do là không bị chính quyền xâm phạm. Các đặc tính của chế độ dân chủ gồm có: mọi công dân đều có quyền tranh cử vào các chức vụ của chính quyền, không ai giữ một chức vụ nào trong chính quyền quá hai lần; mọi chức vụ trong chính quyền đều được trả lương, và nhiệm kỳ của chức vụ cũng không kéo dài quá lâu (C.2).

Aristotle liệt kê 4 quy mô dân chủ được tạo nên tùy theo thành phần dân chúng. Chế độ dân chủ tốt nhất là chính sách mà quần chúng gồm đa phần là nông dân. Aristotle lý luận rằng, vì nông dân là những người không có nhiều gia tài và phải bận rộn vì đồng áng nên không có thì giờ tham gia vào những cuộc nghị hội. Quần chúng nông dân cần lợi hơn cần danh, nên họ chỉ cần có quyền bầu ra những viên chức chính quyền sở tại và quyền bãi miễn viên chức chính quyền sở tại nếu không triển khai xong trách vụ. Chế độ dân chủ tốt thứ hai là chính sách gồm những người sống bằng nghề chăn nuôi ; chính sách này cũng tựa như như chính sách gồm đa phần nông dân. Hai chính sách dân chủ còn lại do thương nhân, công nhân hay giới lao động tạo nên, theo Aristotle, là những chính sách dân chủ tệ hại và không vững chắc, vì hai giới này sống gần thành thị, thường lai vãng đến những nơi nghị hội và tạo ra những trộn lẫn chính trị .
Sau chính sách dân chủ, Aristotle bàn đến việc kiến thiết xây dựng chính sách quả đầu. Chế độ quả đầu tốt nhất là chính sách dung hợp giữa quả đầu ( thuần túy ) và dân chủ, một chính sách được gọi là “ polity. ” Chính quyền được chia làm hai “ viện “ : hạ viện dành cho dân có ít của cải, và thượng viện dành cho dân có nhiều của cải hơn ( đã nói đến ở Chương 2 ) .
Trong Chương 8, Aristotle luận về những cơ quan chính quyền sở tại thiết yếu cho một vương quốc. Các cơ quan do Aristotle ý kiến đề nghị hơn 2000 năm trước vẫn còn được tổ chức triển khai trong những quy mô lúc bấy giờ ; đơn cử là cơ quan trấn áp thị trường nhằm mục đích bảo vệ cho việc kinh doanh và thi hành những giao kèo được đúng đắn và trật tự. Cơ quan thứ nhì nhằm mục đích trấn áp những bất động sản, công cũng như tư, và bảo dưỡng công thự và đường xá. Cơ quan thứ ba cũng tựa như như cơ quan thứ nhì, nhưng tương quan đến những khu vực ngoài thành phố và rừng núi ( kiểm lâm ). Cơ quan thứ tư là ngân khố để thu giữ tiền của nhà nước và để trả lương cho nhân viên cấp dưới. Cơ quan thứ năm là văn khố lưu giữ tổng thể mọi khế ước, tài liệu công cũng như tư. Cơ quan thứ sáu là cơ quan thi hành những bản án, giam giữ tội phạm. Trên những cơ quan thiết yếu này để điều hành quản lý hoạt động và sinh hoạt, một vương quốc còn cần những cơ quan sau đây : quốc phòng, thanh tra kinh tế tài chính những cơ quan chính quyền sở tại và quốc dân nghị hội .

Aristotle bàn về các lý tưởng chính trị và các nguyên tác giáo dục trong Quyển VII. Quyển VII được chia làm 3 phần. Phần thứ nhất luận về lý tưởng chính trị và bản chất của đời sống hạnh phúc nhất và tốt nhất. Với lý luận quy nạp, Aristotle đi từ nhận xét về cá nhân con người, rồi suy ra đến quốc gia. Theo Aristotle, đời sống con người có ba cái “tốt“: những cái tốt thuộc vật chất ngoại tại, tức là những cái tốt thuộc thể chất, và những cái tốt thuộc tinh thần. Những cái tốt thuộc về tinh thần là những điều cao cả nhất, như can đảm, khôn ngoan và các đức hạnh khác. Những đức hạnh này chẳng phải do số phận tạo nên mà có sẵn ngay trong mỗi người. Aristotle kết luận, “đời sống tốt đẹp nhất cho quốc gia và cá nhân là đời sống đức hạnh được trang bị bởi những cái tốt vật chất ngoại tại, và thể chất, những điều kiện cần thiết để cho con người có thể tham dự vào các hoạt động đem lại sự tốt lành cho quốc gia” (C.1). Tuy nhiên, trong thực tế, đời sống tốt đẹp nhất của con người là đời sống như thế nào? Aristotle cho rằng có hai loại: đời sống thiên về thực tiễn và đời sống thiên về tư tưởng. Đời sống thực tiễn cao nhất là đời sống chính trị và đời sống tư tưởng cao nhất là đời sống hợp với triết học (C.2, 3).

Phần thứ hai luận về những điều kiện kèm theo thiết yếu cho một vương quốc, được coi là lý tưởng, gồm những điều kiện kèm theo như : dân số, thực chất của dân chúng, cấu trúc xã hội, và chủ quyền lãnh thổ cùng vị thế địa lý của vương quốc. Nhưng dân số, chủ quyền lãnh thổ như thế nào thì được coi là lý tưởng ? Đông dân quá hay ít dân quá đều có hại. Aristotle đưa ra công thức cho một dân số lý tưởng là “ số lượng lớn nhất-qua kiểm tra dân số ( chứ không phải ước đạt ) – thiết yếu để nhà nước đạt được mức độ tự cung tự túc ” ( C. 4 ). Về chủ quyền lãnh thổ cũng vậy, Aristotle chọn trung đạo ; to lớn quá hay nhỏ hẹp quá đều chưa ổn. Về thực chất của dân chúng, nhận xét của Aristotle khá lạ với tất cả chúng ta thời nay vì cho rằng tâm tính của con người do vị thế địa lý quyết định hành động. Có ba loại người phân loại theo địa lý : thứ nhất, những người ở vùng lạnh lẽo của Âu châu có ý chí cao nhưng kém khôn khéo và mưu trí ; thứ hai, những người ở Á châu khôn khéo và mưu trí nhưng kém ý chí ; thứ ba, dân Hy Lạp là giống dân có cả hai đặc tính này ( C. 7 ). Về phương diện cấu trúc xã hội, Aristotle nhận định và đánh giá rằng cần phân biệt hai thành phần trong xã hội ; đó là thành phần nguyên tố gồm những công dân tham gia tích cực vào hoạt động và sinh hoạt chính trị của quốc gia, và thành phần thứ hai gọi là “ những điều kiện kèm theo thiết yếu, ” gồm có những thành viên phụ của xã hội tức là những người làm những việc lao động thiết yếu để cho thành phần nguyên tố hoàn toàn có thể tham gia hoạt động và sinh hoạt chính trị. Trong một nước, xã hội cần phải được tổ chức triển khai để đáp ứng 6 dịch vụ sau : sản xuất nông sản, sản xuất đồ bằng tay thủ công và nghệ thuật và thẩm mỹ, quốc phòng, đất đai cho dân sự và quân sự chiến lược, tôn giáo, sau cuối là lập pháp và tư pháp ( C. 8 ) .
Trong một nhà nước “ lý tưởng ” theo ý niệm của Aristotle, công dân là những người tự do, có cùng gốc gác xuất sắc ưu tú mới là thành phần được tham gia vào chính sự ; thành phần lao động tầm trung, vì không có thì giờ nhàn nhã để học tập thành người có đức hạnh, nên không hề tham gia chính sự. Tuy nhiên, thành phần này cũng là công dân và trên nguyên tắc phải được tham gia chính sự. Đây là một vấn nạn cho quy mô nhà nước lý tưởng của Aristotle, vì vậy, ông chủ trương rằng thành phần lao động sẽ gồm những nô lệ. Mô hình nhà nước lý tưởng của Aristotle, như vậy, sẽ gồm hai thành phần : công dân thuộc giai cấp xuất sắc ưu tú quý tộc và lao động là nô lệ. Những công dân trẻ tuổi lo việc quốc phòng, trung niên lo việc quản lý và lão niên lo việc tế tự. Theo cách sắp xếp này, công dân sẽ tuần tự theo lứa tuổi của mình mà Giao hàng vương quốc ( C. 9 ) .
Phần thứ ba từ Chương 12-17 bàn về những nguyên tắc tổng quát của giáo dục. Nền giáo dục vương quốc, theo Aristotle phải là một nền giáo dục tổng lực về sức khỏe thể chất cũng như ý thức. Aristotle cũng ý niệm rằng, giáo dục ảnh hưởng tác động đến tư cách công dân và muốn kiến thiết xây dựng đạo đức công dân thì phải khởi đầu từ kiến thiết xây dựng đạo đức cá thể vì cả hai loại đạo đức này-cơ bản-giống nhau ( đã bàn ở Quyển III ). Việc hôn nhân gia đình cũng là một yếu tố trọng đại trong việc thiết kế xây dựng một nhà nước lý tưởng gồm những công dân khỏe mạnh. Về phương diện sinh lý học, Aristotle cho rằng sức khỏe thể chất của cha mẹ tác động ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất của con cháu. Aristotle đề xuất là người chồng nên lớn tuổi hơn người vợ, từ 17 đến 20 tuổi, và lứa tuổi thích hợp nhất cho việc lập mái ấm gia đình và sinh sản là người chồng 37 tuổi, người vợ 18 tuổi. Khi con cháu lớn lên, việc giáo dục cần được chăm sóc đặc biệt quan trọng để trẻ nhỏ tăng trưởng về sức khỏe thể chất cũng như đức tính : không nên để trẻ nhỏ từ 5 đến 7 tuổi ở gần dân nô lệ và tuyệt đối cấm không cho nghe những lời tục tĩu hoặc những hình ảnh dâm ô. Điều này quan trọng đến nỗi nhà nước phải ra luật cấm trên toàn nước. Sau 7 tuổi, giáo dục trẻ nhỏ nên chia làm hai quá trình : từ 7 tuổi đến dậy thì và từ dậy thì tới 21 tuổi .

Aristotle dành ra Quyển VIII để bàn về giáo dục. Giáo dục là nhiệm vụ của quốc gia và nhà nước phải xây dựng một hệ thống giáo dục đồng nhất cho mọi công dân. Aristotle đề nghị 4 môn học cho chương trình giáo dục: đọc-viết, thể dục, âm nhạc, và hội họa. Âm nhạc, theo Aristotle, là một môn học quan trọng, không phải chỉ là môn học để giải trí, mà là môn học để sử dụng thì giờ nhàn rỗi một cách đúng đắn.[11] Hơn thế nữa, bản chất của âm nhạc là sự hòa hợp âm thanh, và do đó sẽ khiến cho tâm hồn dễ đạt được sự cân bằng giữa tình cảm và lý trí (C.5).

Aristotle cũng đề xuất là dạy cho trẻ nhỏ tăng trưởng sức khỏe thể chất trước khi tăng trưởng niềm tin. Cho nên, trẻ nhỏ nên được tập thể dục trước, vì huấn luyện và đào tạo sức khỏe thể chất sẽ giúp trẻ nhỏ tăng trưởng những tập quán tốt như kỷ luật tự giác, rồi đến âm nhạc, sau rốt mới đến những môn học về tri thức .
Aristotle khởi đầu Chính Trị Luận bằng lập luận rằng “ nhà nước, hay hội đồng chính trị là cái tốt cao nhất ” và nguyên do để nhà nước hiện hữu là để giúp cho công dân sống một đời sống “ tốt. ” Do đó, việc giáo dục công dân trở thành những người dân đạo đức là điều tối quan trọng. Khi một nước có được những người dân vừa tri thức lại vừa đức hạnh, đương nhiên quốc gia đó phải trở nên tốt hơn. Đó cũng là Tóm lại tự nhiên khi Aristotle chấm hết Chính Trị Luận bằng chương luận về giáo dục .
Mặc dù đã trên hai ngàn năm, với một số ít đánh giá và nhận định về nô lệ và phụ nữ đã không còn hợp thời nữa, nhưng Chính Trị Luận vẫn là một siêu phẩm nêu lên những câu hỏi cơ bản của đời sống chính trị “ lý tưởng ” của mọi vương quốc, và là một trong những tác phẩm tầm cỡ của khoa Chính trị học Tây phương .
Mùa Xuân 2008
Nông Duy Trường
© Học Viện Công Dân

[ 1 ] Nguyễn Hiến Lê, Lịch sử Thế giới, trang 65. Văn Nghệ tái bản tại Hoa Kỳ, 1994 .
[ 2 ] Sđd, trang 68 .
[ 3 ] Ernest Barker, The Politics of Aristotle, Oxford University Press, 1956 .
[ 4 ] Nguyễn Hiến Lê, Lịch sử Thế giới, trang 139, Văn Nghệ, 1994
[ 5 ] Sđd., trang xiv .
[ 6 ] Đại đế Alexander đã chinh phục hàng loạt bán đảo Hy Lạp, Ai Cập, và đế quốc Ba Tư ( trải dài từ nước Albany ngày này cho đến Pakistan ). Đại đế Alexander nổi danh vì ông đã lập nên một đế quốc và chinh phục một vùng đất to lớn, 22 triệu dặm vuông, khi mới 20 tuổi và trên con đường trường chinh trong 10 năm này, Alexander chưa hề thua một trận nào hết. http://killeenroos.com/1/AlexGre.htm#Alexander%20and%20Ancient%20Warfa
[ 7 ] Clayton, Edward. ( 2006 ). Aristotle : Politics [ bản điện tử ] tại http://www.iep.utm.edu/a/aris-pol.htm#SH7d

[8] Moschella, Melissa Classic Note, 2000. Bản điện tử tại: http://www.gradesaver.com/classicnotes/authors/about_aristotle.html

[ 9 ] Các phân đoạn như § 12 dựa theo theo bản dịch của Ernest Barker, Oxford University Press, 1946 .
[ 10 ] H. L. Mencken, một nhà báo, nhà văn tiểu luận nổi tiếng của Mỹ trong nửa đầu thế kỷ 20, định nghĩa kẻ mị dân là “ những người đi rao giảng một kim chỉ nan mà y biết là không đúng cho những người mà y biết là ngu ngốc. ”
[ 11 ] Thì giờ thư thả là điều rất là quan trọng so với người Hy Lạp, vì người ta không hề suy tư tới những điều cao xa, đem đến niềm hạnh phúc ( thực sự ) cho mình nếu phải khó khăn vất vả lao động. Niềm vui sau khi xem những vở kịch là sự thư giãn giải trí sau khi thao tác mệt nhọc ; thời giờ nhàn nhã tự nó đã là niềm vui, là niềm hạnh phúc nội tại, không cần đến điều gì khác bên ngoài .

Source: https://evbn.org
Category: Góc Nhìn